Να αλλάζει η ώρα κάθε έξι μήνες; Έχει νόημα πια η θερινή ώρα; Στην Ευρώπη έχει ξεκινήσει μία μεγάλη συζήτηση στην οποία καλούνται να συμμετάσχουν και οι πολίτες που καλούνται να εκφράσουν τις απόψεις τους συμπληρώνοντας ένα ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο μέχρι αύριο. 

Η διαβούλευση διεξάγεται στο πλαίσιο αξιολόγησης της οδηγίας της ΕΕ για τη θερινή ώρα, την οποία δρομολόγησε πρόσφατα η Επιτροπή για να εκτιμήσει εάν οι κανόνες θα πρέπει να αλλάξουν ή όχι και αποτελεί συνέχεια της ψηφοφορίας από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο του ψηφίσματος σχετικά με τη θερινή ώρα του Φεβρουαρίου, αλλά και αιτημάτων από πολίτες και από ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ. 

Τα ερωτήματα είναι περισσότερα από ένα στην ουσία αφού πρέπει να εξεταστούν διάφορες παράμετροι για το πώς επηρεάζει η αλλαγή ώρα επιμέρους κοινωνικές και οικονομικές πτυχές. Παράλληλα, η όποια αλλαγή επέλθει πρέπει να αφορά όλη την Ευρώπη, αφού η ΕΕ είναι ένα νέο δεδομένο που δεν υπήρχε παλιότερα και αναπτύσσει έναν ενιαίο χώρο.

Σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές ρυθμίσεις για τη θερινή ώρα, η ώρα πρέπει να αλλάζει δύο φορές τον χρόνο, ώστε να λαμβάνεται υπόψη η μεταβαλλόμενη διάρκεια του φωτός της ημέρας και να αξιοποιείται η διαθέσιμη ηλιοφάνεια κατά τη διάρκεια συγκεκριμένης περιόδου.

Τα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ εφαρμόζουν εδώ και πολύ καιρό τις ρυθμίσεις για τη θερινή ώρα, οι οποίες χρονολογούνται, ως επί το πλείστον, από τον πρώτο και τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ή την πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του 1970. 

Την εποχή εκείνη, οι ρυθμίσεις για τη θερινή ώρα στόχευαν κυρίως στην εξοικονόμηση ενέργειας. Ωστόσο, υπήρχαν και άλλοι παράγοντες, όπως η οδική ασφάλεια, οι αυξημένες δυνατότητες αναψυχής χάρη στη μεγαλύτερη διάρκεια της ημέρας ή απλά η εναρμόνιση των εθνικών πρακτικών με αυτές των γειτονικών χωρών ή των κυριότερων εμπορικών εταίρων.

Οι ρυθμίσεις για τη θερινή ώρα σε επίπεδο ΕΕ ισχύουν από τη δεκαετία του 1980 και επί του παρόντος διέπονται από την οδηγία 2000/84/EΚ. Η οδηγία θεσπίζει την υποχρέωση των κρατών μελών να περνούν στη θερινή ώρα την τελευταία Κυριακή του Μαρτίου και να επανέρχονται στη χειμερινή ώρα την τελευταία Κυριακή του Οκτωβρίου. 

Στόχος της νομοθεσίας της ΕΕ για τη θερινή ώρα ήταν να ενοποιηθούν οι διαφορετικές εθνικές ημερομηνίες μετάβασης στη θερινή ώρα, ώστε να διασφαλιστεί με τον τρόπο μια εναρμονισμένη προσέγγιση για την αλλαγή της ώρας εντός της ενιαίας αγοράς.

Οι ζώνες ώρας

Παράλληλα με τις ρυθμίσεις της ΕΕ για τη θερινή ώρα και ανεξάρτητα από αυτές, τα κράτη μέλη έχουν ομαδοποιηθεί σε τρεις διαφορετικές ωριαίες ατράκτους ή ζώνες ώρας. Η απόφαση σχετικά με τη χρήση μιας ζώνης ώρας δεν επηρεάζεται από τους κανόνες της ΕΕ για τη θερινή ώρα (ή από οποιαδήποτε μεταβολή τους). 

Θυμίζουμε ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ χωρίζονται σήμερα σε τρεις ζώνες ώρας: Ώρα Δυτικής Ευρώπης ή ώρα Γκρίνουιτς (GMT), ώρα Κεντρικής Ευρώπης (GMT + 1) και ώρα Ανατολικής Ευρώπης (GMT + 2). Οκτώ κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Βουλγαρία, Κύπρος, Εσθονία, Φινλανδία, Ελλάδα, Λετονία, Λιθουανία και Ρουμανία) εφαρμόζουν ως επίσημη ώρα την GMT + 2. 17 κράτη μέλη (Αυστρία, Βέλγιο, Κροατία, Τσεχική Δημοκρατία, Δανία, Γαλλία, Γερμανία, Ουγγαρία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Κάτω Χώρες, Πολωνία, Σλοβακική Δημοκρατία ,Σλοβενία, Ισπανία και Σουηδία) εφαρμόζουν την ώρα GMT+1 και τρία κράτη μέλη (Ιρλανδία, Πορτογαλία και Ηνωμένο Βασίλειο) την ώρα GMT.) Η ζώνη ώρας καθορίζεται σε σχέση με την ώρα GMT (μέση ώρα Γκρίνουιτς) ή τη συντονισμένη παγκόσμια ώρα (UTC).

Σημειώνεται ακόμα στη βασική ενημέρωση που παρέχει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ότι η διάρκεια του φωτός της ημέρας ποικίλλει ανάλογα με τη γεωγραφική θέση των κρατών μελών της ΕΕ. Τα βόρεια κράτη μέλη της ΕΕ έχουν σχετικά μεγάλες εποχικές διακυμάνσεις όσον αφορά το διαθέσιμο φως της ημέρες κατά τη διάρκεια του έτους, και χαρακτηρίζονται από σκοτεινούς χειμώνες με λίγη ηλιοφάνεια και φωτεινά καλοκαίρια με μικρές νύχτες. Για τα κράτη μέλη που βρίσκονται στο νοτιότερο άκρο της ΕΕ, η κατανομή των ωρών με φως μεταξύ της ημέρας και της νύχτας μεταβάλλεται σπανίως κατά τη διάρκεια του έτους.

Οι παράμετροι

Στο παρελθόν έχουν πραγματοποιηθεί διάφορες μελέτες για την αξιολόγηση των ρυθμίσεων σχετικά με τη θερινή ώρα στην ΕΕ. Τα διαθέσιμα στοιχεία, όπως παρουσιάζονται ανά κατηγορία, δείχνουν τα εξής:

– Εσωτερική αγορά: στο παρόν στάδιο, από τα διαθέσιμα στοιχεία προκύπτει μόνο ένα συμπέρασμα: η μη συντονισμένη αλλαγή της ώρας από τα κράτη μέλη θα ήταν επιζήμια για την εσωτερική αγορά καθώς θα είχε ως συνέπεια υψηλότερο κόστος για το διασυνοριακό εμπόριο, προβλήματα στις μεταφορές, τις επικοινωνίες και τα ταξίδια, καθώς και χαμηλότερη παραγωγικότητα στην εσωτερική αγορά αγαθών και υπηρεσιών.

– Ενέργεια: παρά το γεγονός ότι η ενέργεια αποτελεί έναν από τους κυριότερους παράγοντες που οδήγησαν στη θέσπιση των ισχυουσών ρυθμίσεων, η έρευνα δείχνει ότι η συνολική εξοικονόμηση ενέργειας ως αποτέλεσμα της θερινής ώρας είναι οριακή. Επίσης, τα αποτελέσματα τείνουν να διαφέρουν ανάλογα με άλλους παράγοντες όπως η γεωγραφική θέση.

Υγεία: οι ρυθμίσεις για τη θερινή ώρα εκτιμάται ότι έχουν θετικό αντίκτυπο που συνδέεται με τη δυνατότητα περισσότερων υπαίθριων δραστηριοτήτων αναψυχής. Από την άλλη πλευρά, τα αποτελέσματα χρονοβιολογικών ερευνών δείχνουν ότι οι επιπτώσεις στο ανθρώπινο βιορυθμό μπορεί να είναι σοβαρότερες απ΄ό, τι θεωρείτο στο παρελθόν. Τα στοιχεία σχετικά με τις συνολικές επιπτώσεις στην υγεία (δηλαδή με βάση τη στάθμιση των θετικών και αρνητικών επιπτώσεων) παραμένουν ασαφή.

– Οδική ασφάλεια: τα στοιχεία παραμένουν ασαφή όσον αφορά τη σχέση μεταξύ των ρυθμίσεων για τη θερινή ώρα και της συχνότητας τροχαίων ατυχημάτων. Κατ’ αρχήν, η στέρηση ύπνου λόγω του ότι γυρίζουμε τα ρολόγια μία ώρα μπροστά την άνοιξη, θα μπορούσε να αυξήσει τον κίνδυνο ατυχημάτων. Ταυτόχρονα, οι περισσότερες ώρες με φως της ημέρας τα καλοκαιρινά βράδια θεωρείται ότι έχουν θετικό αντίκτυπο στην οδική ασφάλεια. Ωστόσο, είναι γενικά δύσκολο να καθοριστεί ο άμεσος αντίκτυπος των ρυθμίσεων σχετικά με τη θερινή ώρα στα ποσοστά ατυχημάτων σε σύγκριση με άλλους παράγοντες.

– Γεωργία: οι ανησυχίες που διατυπώνονταν στο παρελθόν σχετικά με τις διαταραχές του βιορυθμού των ζώων και τις αλλαγές στις ώρες αρμέγματος λόγω της μεταβολής της ώρας φαίνεται να έχουν σε μεγάλο βαθμό εξαλειφθεί χάρη στη χρήση νέου εξοπλισμού, τεχνητού φωτισμού και αυτοματοποιημένων τεχνολογιών. Επίσης, μία επιπλέον ώρα με φως το καλοκαίρι μπορεί να αποτελεί ένα ιδιαίτερα θετικό στοιχείο δεδομένου ότι επιτρέπει την επιμήκυνση των ωρών απασχόλησης σε υπαίθριες δραστηριότητες, όπως η δουλειά στα χωράφια και η συγκομιδή.

Η Επιτροπή λαμβάνει τακτικά σχόλια των πολιτών σχετικά με το θέμα της θερινής ώρας, τα οποία τονίζουν συχνά στις διαταραχές που προκαλεί η αλλαγή της ώρας στην υγεία λόγω της στέρησης ύπνου και άλλων αρνητικών συνεπειών. Ωστόσο, ορισμένοι ζητούν επίσης να διατηρηθεί το ισχύον σύστημα, καθώς πιστεύουν ότι έχει θετικό αντίκτυπο.

Ορισμένα κράτη μέλη έχουν θίξει πρόσφατα το θέμα της θερινής ώρας σε επιστολές προς την Επιτροπή. Ειδικότερα, η Φινλανδία ζήτησε να καταργηθεί η εξαμηνιαία αλλαγή της ώρας και η Λιθουανία ζήτησε να επανεξεταστεί το ισχύον σύστημα ώστε να λαμβάνει υπόψη τις περιφερειακές και γεωγραφικές διαφορές.

Τον Φεβρουάριο του 2018 τέλος το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέδωσε ψήφισμα ζητώντας από την Επιτροπή να προβεί σε ενδελεχή αξιολόγηση της οδηγίας και, εάν είναι αναγκαίο, να υποβάλει πρόταση για την αναθεώρησή της. Ταυτόχρονα, το ψήφισμα επιβεβαίωσε ότι «είναι απαραίτητη η διατήρηση ενός ενιαίου καθεστώτος όσον αφορά την ώρα στην ΕΕ, ακόμη και μετά την κατάργηση των εξαμηνιαίων αλλαγών της ώρας».

Σε απάντηση στο ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η Επιτροπή δεσμεύτηκε συνεπώς να αξιολογήσει τις δύο κύριες εναλλακτικές επιλογές πολιτικής που προβλέπονται για τη διασφάλιση του εναρμονισμένου αυτού καθεστώτος:

• διατήρηση των ισχυουσών ρυθμίσεων της ΕΕ για τη θερινή ώρα, όπως ορίζονται στην οδηγία 2000/84/EΚ, ή

• κατάργηση της ισχύουσας εξαμηνιαίας αλλαγής της ώρας σε όλα τα κράτη μέλη και απαγόρευση των περιοδικών αλλαγών. 

Πάνω σε αυτό το δίλημμα, προχώρησε και η δημόσια διαβούλευση. 

Στην ιστοσελίδα της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα https://ec.europa.eu/greece (στις «ειδήσεις») υπάρχουν οι παραπομπές στο ερωτηματολόγιο και τη βασική ενημέρωση μέρος της οποίας αξιοποιήθηκε και εδώ.

Επιμέλεια ΦΙΛΗΜΩΝ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ