Πρόκειται για τις «Λεπτομέρειες – Ψηφιακή έκθεση και δράση – 2021-2022» με επιμέλεια Β.Ν. Παπαδοπούλου και Ελ. Κοτζαμποπούλου.
Στη συλλογική έκδοση παρουσιάζονται τα 14 ζεύγη επιλεγμένων «λεπτομερειών» από εκθέματα των δύο μουσείων που αναρτήθηκαν στο διαδικτυακό κοινωνικό τόπο του μουσείου από τον Ιούλιο 2021 έως και τον Αύγουστο 2022.
Στα περιεκτικά, αλλά στοχευμένα κείμενα-σχόλια, οι αρχαιολόγοι της Εφορείας έφεραν στο προσκήνιο της συζήτησης με το ψηφιακό κοινό, μέσα και από το πρόσθετο συμμετοχικό βήμα της δράσης «Εχω μία απορία», αφετηρίες και τρόπους προσέγγισης και ερμηνείας υλικών προγραμμάτων από διαφορετικά πολιτισμικά και ιστορικά συμφραζόμενα. Ανιχνεύοντας οριοθετήσεις και σημασιοδοτήσεις της «λεπτομέρειας», στο γνωστικό πεδίο και στους αναστοχασμούς για αυτό, επιχειρήθηκε τα αφηγήματα των δύο μουσείων να «συναντηθούν», έστω πρόσκαιρα, πέρα από επιστημολογικούς ή άλλους συμβατικούς κερματισμούς.
]]>Για τον Ιούλιο, από τις συλλογές του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων, η αρχαιολόγος Παρασκευή Γιούνη επιλέγει και σχολιάζει τις τεχνολογικές επιλογές που εφάρμοζαν στην κατασκευή χειροποίητων αγγείων κάτοικοι εγκατεστημένοι κοντά στις πηγές της Κρύας, στο λεκανοπέδιο Ιωαννίνων, πριν περίπου 3 χιλιετίες (Ύστερη Εποχή Χαλ κού/Πρώιμη Εποχή Σιδήρου). Με βάση εξειδικευμένες πετρογραφικές αναλύσεις πολύ λεπτών δειγμάτων από τα τοιχώματα των αγγείων και με την χρήση πολωτικού μικροσκοπίου, ανιχνεύονται οι «συνταγές» που χρησιμοποιούσαν ή και προτιμούσαν οι κεραμείς, αξιοποιώντας τοπικές πηγές αργίλων. Πήλινα σκεύη της εποχής αυτής εκτίθενται στην Αίθουσα 4 για τον «Καθημερινό βίο των Ηπειρωτών».
Συμπεράσματα που στηρίζονται σε ανάλογες αρχαιομετρικές αναλύσεις και συνδέονται με την τεχνολογία κατασκευής μίας πήλινης ανάγλυφης εικόνας με εφυάλωση και με το θέμα της Σταύρωσης (14ος-15ος αι.) από τον ναό του Αγ. Βασιλείου στην Άρτα σχολιάζει η αρχαιολόγος Σταματία Κορτζή. Τα εξειδικευμένα αποτελέσματα υποδεικνύουν πιθανόν τη λειτουργία τοπικών εργαστηρίων παραγωγής που αντλούσαν από μια παράδοση δυτικής προέλευσης τεχνικών, με τις οποίες ωστόσο πειραματίζονταν ή και τις ανανέωναν οι τεχνίτες, σε μια περίοδο στενών επαφών της Ηπείρου ιδίως με την ιταλική χερσόνησο. Η εικόνα, η οποία μαζί με μία ακόμη αντίστοιχης τεχνικής κοσμούσαν εξωτερικό τοίχο του ναού, εκτίθεται στην αφιερωμένη στους βυζαντινούς χρόνους Αίθουσα Β του Βυζαντινού Μουσείου Ιωαννίνων.
Πιο αναλυτικά:
– Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων – Αίθουσα 4 – Ο καθημερινός βίος των Ηπειρωτών
«Τα κρυμμένα μυστικά των αγγείων»
Τμήμα χειροποίητου αγγείου με λαβή, διακοσμημένο με επίθετα δισκάρια, από την Κρύα Ιωαννίνων. Το αγγείο, το οποίο έχει εν μέρει συμπληρωθεί σημειακά, χρονολογείται στην Ύστερη Εποχή Χαλκού/Πρώιμη Εποχή Σιδήρου (περ. 1.100 – 900 π.Χ.). Ανήκε στον οικιακό εξοπλισμό γεωργοκτηνοτρόφων στον περίγυρο της λίμνης Παμβώτιδας.
Η κατασκευή των αγγείων αποτελεί μία πολύπλοκη διαδικασία και ακολουθούνται «κεραμικές συνταγές» οι οποίες συνήθως παραδίδονται από γενιά σε γενιά. Οι κεραμείς μπορεί να αφαιρέσουν ή να προσθέσουν διάφορα υλικά (π.χ. πέτρες, άχυρα, κοχύλια) ή ακόμη να αναμείξουν διάφορα είδη πηλών έτσι ώστε, ανάλογα με την χρήση του σκεύους, να πετύχουν την κατάλληλη σύσταση. Πληροφορίες για την τεχνολογία και για την προέλευση των κεραμικών μπορούμε να αποκτήσουμε με την εφαρμογή διαφόρων φυσικο-χημικών αναλυτικών τεχνικών, οι οποίες είναι γνωστές με τον γενικότερο όρο «αρχαιομετρικές αναλύσεις».
Ανάμεσα σε αυτές περιλαμβάνεται η πετρογραφική ανάλυση, την οποία η αρχαιολογία δανείζεται από την γεωλογία και βασίζεται στην αρχή ότι ο πηλός είναι ένα αργιλώδες ίζημα που περιέχει ορυκτά και πετρώματα. Ένα δείγμα από το κάθε φορά επιλεγμένο πήλινο αντικείμενο επικολλάται σε ένα γυάλινο πλακίδιο και λειαίνεται ώστε το πάχος του δείγματος να μην ξεπερνά τα 30 μικρόμετρα. Στην συνέχεια η «λεπτή τομή» μελετάται με την χρήση πολωτικού μικροσκοπίου, προσφέροντας μία πολύχρωμη εικόνα του πηλού.
-Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων – Αίθουσα Β – Βυζαντινοί Χρόνοι
«Μικροσκοπικά μυστικά μίας εικόνας»
Πήλινη ανάγλυφη εικόνα της Σταύρωσης με την τεχνική της εφυάλωσης. Προέρχεται από τον ναό του Αγίου Βασιλείου της Άρτας (πιθανόν 1300 π.Χ.). Μαζί με μία ακόμη, με απεικόνιση των Τριών Ιεραρχών, ήταν τοποθετημένες στο ανατολικό αέτωμα. Αποτελούσαν τμήμα της εξωτερικής διακόσμησης του ναού, μαζί με σειρές από πολύχρωμα εφυαλωμένα πλακίδια σε ρομβοειδή διάταξη και ζώνες από πλίνθους σε διάφορα μοτίβα.
Από την πρόσφατη εξειδικευμένη αρχαιομετρική ανάλυση των εικόνων και των πλακιδίων προέκυψαν αξιόλογες λεπτομέρειες για τις κατασκευαστικές μεθόδους με ποικίλες και σημαντικές προεκτάσεις.
Στα περισσότερα δείγματα εντοπίστηκε η συστηματική χρήση κασσίτερου, κάτι που δεν παρατηρείται στην εφυαλωμένη βυζαντινή κεραμική της περιόδου από τον 9ο έως τον ύστερο 14ο αι. Αυτό αποτελεί αδιαμφισβήτητη ένδειξη για τη σύνδεση των κεραμικών αυτών προϊόντων με τη λεγόμενη ιταλική αρχαϊκή μαγιόλικη παράδοση. Η τεχνική της χαρακτηρίζεται από την κασσιτερούχο εφυάλωση, πάνω στην οποία γράφονταν τα διακοσμητικά θέματα με χρώματα και καλύπτονταν με μία τελική λεπτότατη στρώση διαφανούς υαλώματος. Η κεραμική αυτή οφείλει την ονομασία της στην πόλη παραγωγής της, τη Μαγιόρκα, και εισάγεται στην Ιταλία στα τέλη του 12ου αι., ενώ γνωρίζει ευρεία διάδοση στην ανατολική Μεσόγειο (13οαι. – 15ο αι.).
Ωστόσο, η εφυάλωση της Σταύρωσης, καθώς και των περισσότερων εντοιχισμένων διακοσμητικών κεραμικών στοιχείων του ναού, παρουσιάζει και κάποιες σαφείς διαφορές από τη συνήθη ιταλική παραγωγή. Το στοιχείο αυτό ενισχύει την άποψη ότι τελικά οι δύο ανάγλυφες εφυαλωμένες εικόνες έχουν κατασκευαστεί στην Άρτα, «πρωτεύουσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου». Σ’ αυτό συνηγορεί και το ιστορικό πλαίσιο της περιόδου 1320-1450, στο οποίο εντάσσεται η παραγωγή αυτών των εικόνων, καθώς τότε οι ηγεμόνες της Άρτας προέρχονταν από τους δύο ιταλικούς οίκους των Ορσίνι και των Τόκκων. Επομένως, είναι πολύ πιθανόν να κατασκευάστηκαν στην πόλη σε περίοδο που υπήρχαν στενές σχέσεις με τα ιταλικά κρατίδια. Διαφορές στη σύσταση του υαλώματος μεταξύ των δύο εικόνων υποδηλώνει επιπλέον είτε ξεχωριστούς τεχνίτες είτε πειραματισμό στην εφαρμογή της νεοεισηγμένης τεχνικής της κασσιτερούχου εφυάλωσης.
Περισσότερα στοιχεία στην ανάρτηση των «Λεπτομερειών».
]]>Για τον Ιούνιο, από τις συλλογές του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων, η αρχαιολόγος Ελένη Σκαλιστή επιλέγει και σχολιάζει ένα μοναδικό χρηστήριο έλασμα με εγχάρακτο σχέδιο κλειδιού, διαχρονικού μαγικού φυλακτού για την προστασία της εγκυμοσύνης και της διευκόλυνσης του τοκετού. Το μολύβδινο έλασμα του α΄μισού 5ου αι. π.Χ. εκτίθεται στην Αίθουσα 6 για για το ιερό της Δωδώνης.
Την προστατευτική δύναμη ενός επιστήθιου σταυρού – λειψανοθήκης του 9ου μ.Χ. αι. επιλέγει και σχολιάζει η αρχαιολόγος Αθηνά Ζωγάκη με τον εύγλωττο τίτλο «Φυλακτήριον δέ μή βαστάσης εἰ μή σταυρόν». Πρόκειται για τα σπουδαιότερα φυλακτά των Βυζαντινών που τα φορούσαν ως εγκόπλια κρεμαστά στο στήθος. Ο σταυρός- λειψανοθήκη αποτελεί προϊόν κατάσχεσης αρχαιοκαπηλίας και εκτίθεται στην αφιερωμένη στους Βυζαντινούς Χρόνους Αίθουσα του Βυζαντινού Μουσείου Ιωαννίνων.
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων προσκαλεί τους ψηφιακούς επισκέπτες να να συμμετάσχουν ενεργά και στη δράση «Έχω μία απορία», η οποία αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της. Συγκεκριμένα: στο e-mail leptomeries 100@ gmail.com όσοι/ες ενδιαφέρονται μπορούν να απευθύνουν ερωτήματα που αφορούν στα εκθέματα και την κάθε φορά λεπτομέρεια από την «ιστορία» τους και οι αρχαιολόγοι θα ανταποκριθούν σε εύθετο χρόνο με περισσότερες πληροφορίες.
Την ψηφιακή έκθεση και τη δράση επικοινωνίας συντονίζει η Βαρβάρα Ν. Παπαδοπούλου, δρ αρχαιολόγος, Αναπληρώτρια Προϊσταμένη, και επιμελούνται οι αρχαιολόγοι Ελένη Κοτζαμποπούλου και Δήμητρα Παπαϊωάννου και ο φωτογράφος Παναγιώτης Τσιγκούλης.
]]>Για τον Μάιο, η Βαρβάρα Παπαδοπούλου, αναπληρώτρια προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων, επιλέγει και σχολιάζει μια σημαντική λεπτομέρεια από την εγχάρακτη συντομογραφική ένδειξη αυτοκρατορικής πιστοποίησης του βάρους ενός «εξαγίου» (τέλη 4ου – αρχές 5ου αι.). Πρόκειται για είδος σταθμιτικού μέσου για το ζύγισμα χρυσών νομισμάτων και πολύτιμων μετάλλων. Το ανασκαφικό εύρημα, από το οχυρωμένο οικιστικό σύνολο στον λόφο της Καστρίτσας, στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων, είναι ιδιαιτέρως σημαντικό καθώς αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές της ζωής και της ιστορίας της περιοχής και εκτίθεται στην Αίθουσα του Βυζαντινού Μουσείου Ιωαννίνων για τους Παλαιοχριστιανικούς Χρόνους.
Από τις συλλογές του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων, η αρχαιολόγος Βασιλική Γιαννάκη επιλέγει και σχολιάζει το εικονογραφικό θέμα της οπίσθιας όψης ενός σπάνιου χάλκινου νομίσματος που εκδόθηκε, περίπου το 300 π.Χ., από την Ἂπειρον, συμμαχική πολιτική οντότητα των αρχαίων Ηπειρωτών. Η σύνθεση αυτή συνδέεται άμεσα με εκδοχές του μύθου ίδρυσης του μαντείου του Δία στη Δωδώνη, τις οποίες κατέγραψε και διέσωσε στους αιώνες ο ίδιος ο «πατέρας της ιστορίας», ο ταξιδευτής Ηρόδοτος. Το νόμισμα εκτίθεται στην Αίθουσα 6 για το Ιερό της Δωδώνης.
Οι αναρτήσεις
– Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων – Αίθουσα Α – Παλαιοχριστιανικοί Χρόνοι
«Ζυγίζοντας βάρη πολύτιμα, υπό το βλέμμα αυτοκρατόρων.» ΓS (sex-unc, συντομογραφική ένδειξη, που δηλώνει το βάρος ενός σταθμίου). Η λεπτομέρεια αυτή είναι χαραγμένη σε ένα εξάγιο, ένα μικρό επίπεδο μεταλλικό πλακίδιο, κατασκευασμένο από κράμα χαλκού με ένθετο ασήμι και διαστάσεις: 4,5Χ 3,8Χ1εκ. και βάρος 159 γρ. Το εξάγιο ήταν ένα είδος σταθμίου, δηλαδή ένα επίσημο επικυρωμένο μετρικά βάρος για το ζύγισμα χρυσών νομισμάτων, πολύτιμων μετάλλων, αλλά και προϊόντων προς συναλλαγή.
Το ΓS διακρίνεται στο κάτω μέρος της κύριας όψης του εξάγιου. Πάνω από την ένδειξη αυτή απεικονίζονται δύο αυτοκράτορες, ολόσωμοι, με στρατιωτική στολή και πολεμική εξάρτυση, συνοδευόμενοι από μία γυναικεία μορφή σε μικρότερο μέγεθος, που πιθανότατα ταυτίζεται με τη ρωμαϊκή θεά Moneta, προστάτιδα του χρήματος, της οικονομίας και της ευημερίας.
Η παράσταση των δύο αυτοκρατορικών μορφών κατατάσσει το σταθμίο μας στην εντυπωσιακή κατηγορία των λεγόμενων «αυτοκρατορικών», η εγκυρότητα και ισχύς των οποίων επικυρωνόταν με την απεικόνιση ενός ή περισσοτέρων αυτοκρατόρων. Κατασκευάζονταν συνήθως από χαλκό και άλλη ένθετη ύλη και με μεγαλύτερη επιμέλεια από τα κοινά σταθμία, που τα περισσότερα έφεραν μόνο την ένδειξη του βάρους και κάποιο διακοσμητικό στοιχείο, όπως π.χ. σταυρό μέσα σε στεφάνι.
Το σταθμίο που παρουσιάζουμε ανήκει, σύμφωνα με τον εικονογραφικό τύπο των δύο αυτοκρατορικών μορφών, στα λεγόμενα αυτοκρατορικά σταθμία των πρώιμων βυζαντινών χρόνων, και χρονολογείται πιθανόν στα τέλη του 4ου με αρχές του 5ου αι. Η έλλειψη συνοδευτικών επιγραφών καθιστά αδύνατη την ασφαλή ταύτιση των δύο στρατιωτικών μορφών. Πιθανολογούμε ότι πρόκειται για τους αυτοκράτορες Ονώριο και Αρκάδιο (συναυτοκράτορες 395-408), χωρίς να αποκλείονται και οι Βαλεντινιανός Β και Γρατιανός. Η εγχάρακτη συντομογραφία ΓS στο κάτω μέρος της κύριας όψης του εξάγιου αποτελούσε την ένδειξη του βάρος του, που ισοδυναμούσε με το 1/6 της ουγγιάς (4,55γρ. περίπου), όσο και το βάρος ενός χρυσού νομίσματος, όπως προέκυψε μετά τη νομισματική μεταρρύθμιση του Μ. Κωνσταντίνου το 312.
Το σταθμίο είναι ένα εύρημα ιδιαίτερης αξίας. Προέρχεται από την ανασκαφική έρευνα που έγινε παλαιότερα στον λόφο της Καστρίτσας, όπου τα ερείπια αρχαίας πόλης, η οποία ταυτίζεται με την πόλη Τέκμωνα. Η ανεύρεσή του, μαζί με ένα μεγάλο σύνολο νομισμάτων, εντός των λειψάνων μεγάλου κτηρίου, αποτελεί από μόνη της ένδειξη για τον δημόσιο χαρακτήρα του, αποκαλύπτοντας έτσι άγνωστες πτυχές της ζωής αυτού του σημαντικού οχυρωμένου οικισμού του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων.
Βαρβάρα Παπαδοπούλου, αρχαιολόγος
– Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων – Αίθουσα 6 – Το ιερό της Δωδώνης
«Ένα δέντρο, ένας μύθος»
Τον Οκτώβριο του 2007 το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων εμπλουτίζει τη συλλογή του με ένα σπάνιο νόμισμα. Πρόκειται για μια πιθανόν εορταστική κοπή -για άγνωστη σε εμάς αφορμή- με εκδότρια αρχή την Συμμαχία των Ηπειρωτών (Ἂπειρος). Στην εμπρόσθια όψη του νομίσματος εικονίζεται ο Δωδωναίος αετός με αναδιπλωμένα φτερά να κάθεται επάνω σε βράχο κοιτώντας προς τα δεξιά. Εκατέρωθεν του αετού το εθνικό ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ (των Ηπειρωτών, στη δωρική διάλεκτο). Ωστόσο, είναι η οπίσθια όψη του νομίσματος που το καθιστά ιδιαιτέρως σημαντικό. Συγκεκριμένα, διακρίνονται η ιερή βελανιδιά με τρία περιστέρια, τὰς ἐν τῇ Δωδωναίᾳ δρυῒ μεμυθεῡσθαι πελείας φασίν (Στράβων 7.7, Απόσπασμα, 2), ένα στην κορυφή του δέντρου και από ένα δεξιά και αριστερά στο έδαφος.
Τα περιστέρια σχετίζονταν με την τελετουργία του μαντείου.
Σύμφωνα με τον ιδρυτικό μύθο που μας διασώζει ο Ηρόδοτος (Ἱστορίαι 2.54) η θέση του μαντείου επελέγη όταν από τις Θήβες της Αιγύπτου πέταξαν δυο μαύρα περιστέρια (μέλαιναι πελειάδες), το ένα για τη Λιβύη και το άλλο για τη Δωδώνη. Το τελευταίο κάθισε πάνω στα κλαδιά μιας βελανιδιάς (φηγός, ιερό δέντρο του Δία) και με ανθρώπινη λαλιά παρήγγειλε να ιδρυθεί στον τόπο αυτόν το μαντείο του Διός. Αυτήν την διήγηση την αφηγήθηκαν στον Ηρόδοτο οι ιέρειες του μαντείου της Δωδώνης (Προμένεια, Τιμαρέτη και Νικάνδρη), οι οποίες ήταν γνωστές και ως Πελειάδες.
Ο ιστορικός μας πληροφορεί επίσης και για μια δεύτερη παραλλαγή σχετικά με την ίδρυση του μαντείου, την οποία άκουσε αυτή τη φορά από ιερείς του Άμμωνα Δία στις Θήβες της Αιγύπτου (Ἱστορίαι 2.57). Σύμφωνα με αυτήν, Φοίνικες ληστές απήγαγαν δύο ιέρειες από τις Θήβες και κατόπιν τις πούλησαν ως δούλες, τη μία στη Λιβύη και την άλλη στην Ελλάδα. Αυτές πρώτες ίδρυσαν τα αντίστοιχα μαντεία. Συνδυάζοντας τις δύο αυτές εκδοχές, ο ιστορικός επιχειρεί και τη δική του ερμηνεία, υποστηρίζοντας ότι οι γυναίκες θα πρέπει να ταυτίστηκαν με μαύρα περιστέρια λόγω της αιγυπτιακής καταγωγής τους, και επειδή μιλούσαν μια ξένη, άγνωστη γλώσσα, ακατανόητη, όπως εκείνη των περιστεριών.
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη (Περί τα ζώα ἱστορίαι 8.12) η πελειά της Δωδώνης είναι ένα άγριο περιστέρι που σε αντίθεση με τα κοινά περιστέρια είναι αποδημητικό. Πολλοί μελετητές θεωρούν ότι η πελειά κάθε φθινόπωρο ξεκινώντας από τον Τόμαρο (βουνό που δεσπόζει στην κοιλάδα της Δωδώνης), μετανάστευε προς την αφρικανική ήπειρο και επέστρεφε στη Δωδώνη κάθε άνοιξη σε ανάμνηση του παρθενικού ταξιδιού του περιστεριού που ήρθε από τις Θήβες της Αιγύπτου. Με αυτή την εποχική παρουσία των περιστεριών πιθανώς να συνδέονται τα Νάια -γυμνικοί, δραματικοί, μουσικοί και ιππικοί αγώνες- που τελούνταν στη Δωδώνη κάθε τέσσερα χρόνια, ίσως κατά το φθινόπωρο, περίοδος που έχει προταθεί ότι συνδυάζεται με συνήθειες και θεσμίσεις του κτηνοτροφικού βίου. Βασιλική Γιαννάκη, αρχαιολόγος
]]>Από τις συλλογές του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων, η αρχαιολόγος Ελένη Κοτζαμποπούλου επιλέγει και σχολιάζει ένα ξεχωριστό θραύσμα οστού από θήραμα κυνηγών της Ανώτερης Παλαιολιθικής Εποχής που βρέθηκε σε εποχικό καταυλισμό στην κοιλάδα του Βοϊδομάτη, στο Ζαγόρι. Στο σπάνιο αυτό εύρημα διασώζεται μοτίβο από σκόπιμες εγχαράξεις που το συνδέουν με μεγάλα διεπιστημονικά ερωτήματα για τα ιστορικά-κοινωνικά πλαίσια όπου αναπτύχθηκαν συμβολικοί κώδικες επικοινωνίας με αφηρημένα «σημεία». Το οστό εκτίθεται στην Αίθουσα 1 για την Προϊστορική Ήπειρο.
Ένα τμήμα (κάτω κεταμπές) από ξυλόγλυπτο τέμπλο (τέλη 18ου-αρχές 19ου αι.), άγνωστης προέλευσης, κατασκευασμένο με την έξεργη-διάτρητη τεχνική, έχει επιλέξει και σχολιάζει η αρχαιολόγος Δήμητρα Παπαϊωάννου. Λεπτομέρειες της τεχνοτροπίας το εντάσσουν στη μακρά παράδοση των δραστήριων ταγιαδόρων της Ηπείρου, και μας μεταφέρουν στο πολυεπίπεδο συμβολικό σύμπαν, που απομονώνει τον κυρίως ναό από το ιερό βήμα. Το περίτεχνο απότμημα εκτίθεται στην αφιερωμένη στον 19ο αιώνα Αίθουσα του Βυζαντινού Μουσείου Ιωαννίνων.
– «Χαράγματα και κώδικες…
από την εποχή των παγετώνων»
Το θραύσμα καμένου οστού, που έχει μήκος μόλις 4,3 εκ. και φέρει δύο «σειρές» από εγχαράξεις, ανήκε σε θήραμα παλαιολιθικών κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, οι οποίοι διέμεναν εποχικά στο σημερινό Ζαγόρι. Οι πλανόβιοι εκείνοι κάτοικοι της Ηπείρου πριν από 17.000 χρόνια ενσωμάτωσαν το φαράγγι-κοιλάδα του Βίκου-Βοϊδομάτη στα περιφερειακά δίκτυα διαχείρισης φυσικών πόρων. Το νέο τοπίο δράσης τους διασυνδέεται με τις βελτιωμένες, αλλά ασταθείς, κλιματικές συνθήκες προς το τέλος της τελευταίας εποχής των παγετώνων.
Το ανασκαφικό εύρημα, μαζί με λίγα παρόμοια, προέρχεται από τη βραχοσκεπή Κλειδί. Το ευρύχωρο καταφύγιο χρησιμοποιούσαν εντατικά μεικτής σύνθεσης ομάδες (π.χ. οικογένειες) για τρεις κυρίως χιλιετίες. Το θραύσμα εντοπίστηκε ανάμεσα σε μερικές εκατοντάδες χιλιάδες κατακρεουργημένα οστά ζώων, πρωτίστως από αιγάγρους και αγριόγιδα. Πρόκειται για τα απορρίμματα τεμαχισμού και διαμοιρασμού της τροφής, κατεργασίας της προβιάς κ.ο.κ. Πολυπληθή είναι και τα σύνολα από τη λάξευση του πυριτόλιθου, πέτρωμα από το οποίο οι ένοικοι κατασκεύαζαν τον εξοπλισμό τους (π.χ. αιχμές για βέλη, μαχαίρια, κοπίδια, ξέστρα).
Το εγχάρακτο οστό τοποθετείται συμβατικά σε μια σπάνια, ανά τον κόσμο, «κατηγορία» πρώιμων τρόπων αποθήκευσης- μετάδοσης πληροφορίας και επικοινωνίας. Αναμφίβολα δυσερμήνευτα, συνδέονται με το πολυσύνθετο ζήτημα της συμβολοποίησης και του μακραίωνου «βιογραφικού» της. Πρόκειται για μια ζωηρή διεπιστημονική συζήτηση, όπου συνομιλούν αρχαιολόγοι, ανθρωπολόγοι, βιολόγοι, νευροεπιστήμονες, γλωσσολόγοι, ψυχολόγοι, φιλόσοφοι κ.ά. Η έρευνα προβληματίζεται ιδιαίτερα για τις «απαρχές», την ποικιλομορφία και τα συγκείμενα αποτύπωσης, χρήσης και κατανάλωσης αφηρημένων σημείων-σχημάτων και συνθέσεων που προσλάμβαναν νοήματα και σημασίες μέσα σε κοινωνικά και εθιμικά δρώμενα.
Στο συγκεκριμένο οστό, η εγχάραξη έγινε προσεκτικά στην ήδη επεξεργασμένη εξωτερική επιφάνεια. Οι εγκοπές, ανά «σειρά», έχουν το ίδιο σχεδόν μήκος και βάθος με καταφανή την πρόθεση να ισαπέχουν μεταξύ τους. Σημειακά, διακρίνονται κάποια πιο αβαθή χαράγματα, μάλλον δοκιμές κατά την διαδικασία. Δεν είναι σίγουρο, ωστόσο, εάν οι δύο «σειρές» έγιναν από το ίδιο «χέρι» και μονομιάς. Ερώτημα, ακόμη, παραμένει εάν τα μακροσκοπικά παρατηρούμενα ίχνη κόκκινου ιζήματος αποτελούν υπολείμματα του περιβάλλοντος ανεύρεσης ή επίθετης ώχρας. Σε όποια περίπτωση, η εμπεδωμένη γνώση και η τεχνική είναι αξιοσημείωτες. Περαιτέρω μικροσκοπικές και άλλες αναλύσεις αναμφίβολα θα αποδώσουν αξιοποιήσιμες «λεπτομέρειες» για την ερμηνευτική προσέγγιση.
Υλικά κατάλοιπα, όπως το εγχάρακτο οστό από την ορεινή ενδοχώρα της Ηπείρου, και η «βιογραφία» τους ενδυναμώνουν τη σύγχρονη πλέον θεώρηση πως οι κοσμοαντιλήψεις και οι κοινωνικές δομές των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών ήταν ιδιαίτερα περίπλοκες. Με την σπανιότητα τέτοιων δειγμάτων δεδομένη, η αρχαιολογική διερώτηση αγγίζει ιδιαίτερους ρόλους ή και ταυτότητες για ορισμένα ίσως μέλη των παλαιολιθικών κοινοτήτων και βίους που δεν εξισώνονται με μόνον τον σκοπό να «γεμίσει το στομάχι».
Ελένη Κοτζαμποπούλου, αρχαιολόγος
– «Ένα ξυλόγλυπτο σύμπαν.»
Στην τελευταία περίοδο της παραγωγής ξυλόγλυπτων τέμπλων
της Ηπείρου τέλη 18ου – αρχές 19ου αιώνα ανήκει το τμήμα ξυλόγλυπτου τέμπλου, κάτω κεταμπές. Φέρει παράσταση μετωπικού ιεράρχη κάτω από υπόστυλο αρχιτεκτόνημα, το οποίο επιστέφεται με σειρά τοξυλίων (μικρά τόξα). Το βάθος του κοσμείται με ελισσόμενη άκανθα, από την οποία προβάλλουν στο άνω μέρος κεφαλές δράκων, που έχουν εκτός από διακοσμητικό και αποτροαϊκό – φυλακτικό χαρακτήρα. Το έργο αποδίδεται σε αδρό έξεργο ανάγλυφο με τη διάτρητη τεχνική, και φυσιοκρατική απόδοση του φυτικού διακόσμου.
Με τον όρο τέμπλο εννοούμε το χώρισμα, «τό φράγμα τοῦ διαφράττοντος ἀπό τῶν ὑλικῶν τά νοούμενα», μεταξύ του ιερού βήματος και του κυρίως ναού. Το τμήμα του συγκεκριμένου τέμπλου εντάσσεται στο πλαίσιο της παράδοσης των ηπειρωτικών τέμπλων τα οποία είναι αχρύσωτα, χωρίς χρώματα, εκτελεσμένα σε έξεργο ανάγλυφο με τη διάτρητη τεχνική.
Πρόκειται για νέα τεχνική που ξεκινά στο β΄ μισό του 18ου αιώνα και εκφράζει το υπερβολικό, το εντυπωσιακό, την κίνηση, την καμπύλη αντί της ευθείας. Με τη διάτρητη τεχνική επιτυγχάνονται οι αντιθέσεις φωτός και σκιάς.
Τα τέμπλα του β΄ μισού του 18ου – αρχών 19ου αιώνα στον ηπειρωτικό χώρο, διαρθρώνονται σε τρία καθ’ ύψος τμήματα.
Στο κατώτερο τμήμα, βάση, απαντούν τα θωράκια, τα οποία συγκρατούνται από γλυπτούς πεσσίσκους. Ακολουθούν οι δεσποτικές εικόνες, οι εικόνες δηλαδή του Xριστού, της Θεοτόκου, του Προδρόμου και του αγίου στον οποίο είναι αφιερωμένος ο ναός. Οι εικόνες τοποθετούνται δεξιά και αριστερά της Ωραίας Πύλης, και διαχωρίζονται από ολόγλυφους κίονες. Τις δεσποτικές εικόνες πλαισιώνουν από κάτω ορθογώνια στενόμακρα πλαίσια, κάτω κεταμπέδες στη λαϊκή ορολογία των ξυλογλυπτών ή πανωθωράκια, απ’ όπου προέρχεται και το εν λόγω απότμημα. Πάνω από τις δεσποτικές εικόνες απαντούν οι τοξωτές επιστέψεις ή κεμέρια. Τα πανωθωράκια και τα κεμέρια φέρουν γλυπτές παραστάσεις, σχετικές με τη δεσποτική εικόνα που πλαισιώνουν, αποτελούν ενιαίο με αυτή σύνολο, αποδίδονται με τη διάτρητη τεχνική, και η θεματολογία αντλείται από την Αγία Γραφή.
Το δεύτερο καθ’ ύψος τμήμα του τέμπλου, είναι ο θριγκός (το επιστύλιο των βυζαντινών τέμπλων). Σχηματίζεται από μια ταινία με ανάγλυφο διάτρητο διάκοσμο, τη σταφυλή των ταγιαδόρων. Έπεται η ζώνη των μικρών εικόνων με παραστάσεις από το Δωδεκάορτο. Στο άνω τμήμα τους επιστέφονται με τοξωτά πλαίσια τα οποία φέρουν ανάγλυφο διάκοσμο με διάτρητη τεχνική.
Το τρίτο καθ΄ ύψος τμήμα του τέμπλου, η επίστεψη, αποτελείται από ζώνη με χυμώδεις συστρεφόμενους βλαστοπλοκάμους, σε διάτρητη τεχνική, πάνω στους οποίους πατούν ολόγλυφα πουλιά, περιστέρια. Στο κεντρικό τμήμα σκαλίζεται ζεύγος δρακόντων με οφιοειδή συσπειρωμένη ουρά. Πάνω σε αυτούς στερεώνονται ο σταυρός και τα λυπηρά, δηλαδή τα εικονίδια της Παναγίας και του Ιωάννη του Θεολόγου, αγαπημένου μαθητή του Χριστού.
Από τον 16ο αιώνα και μετά, η ξυλογλυπτική τέχνη παρουσιάζει μεγάλη ανάπτυξη στον ηπειρωτικό χώρο, εξαιτίας της ευρείας χρήσης του ξύλου στη διακόσμηση των ναών, ως πιο φτηνό υλικό. Περιζήτητοι ήταν οι ξυλογλύπτες από τα χωριά Τούρνοβο και Μέτσοβο της Ηπείρου, που σχημάτιζαν συντεχνίες – ισνάφια και περιόδευαν σε ολόκληρη την Ελλάδα, τα Βαλκάνια και αλλού.
Δήμητρα Παπαϊωάννου, αρχαιολόγος
Έχω μία απορία
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων προσκαλεί τους ψηφιακούς επισκέπτες να συμμετάσχουν ενεργά και στη δράση «Έχω μία Απορία», η οποία αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της. Συγκεκριμένα: στο e- mail leptomeries100@gmail.com όσοι/ες ενδιαφέρονται μπορούν να απευθύνουν ερωτήματα που αφορούν στα εκθέματα και την κάθε φορά λεπτομέρεια από την «ιστορία» τους και οι αρχαιολόγοι θα ανταποκριθούν σε εύθετο χρόνο με περισσότερες πληροφορίες.
Την ψηφιακή έκθεση και τη δράση επικοινωνίας συντονίζει η Βαρβάρα Ν. Παπαδοπούλου, δρ αρχαιολόγος, Αναπληρώτρια Προϊσταμένη, και επιμελούνται οι αρχαιολόγοι Ελένη Κοτζαμποπούλου και Δήμητρα Παπαϊωάννου και ο φωτογράφος Παναγιώτης Τσιγκούλης.
]]>Το αντικείμενο ανήκει σε ευρύτερο σύνολο «θησαυρού» από το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων και εκτίθεται στην Αίθουσα 1, για τους προϊστορικούς χρόνους στην Ήπειρο.
Με αφορμή την λεπτομέρεια- απεικόνιση ενός μαχαιριού, μαζί με άλλα σκεύη εστίασης, στη σκηνή της «Φιλοξενίας του Αβραάμ» από εικόνα του 16ου αιώνα από την περιοχή της Άρτας, η αρχαιολόγος Βασιλική Δήμου έχει επιλέξει και σχολιάζει συνήθειες που σχετίζονται με το «βυζαντινό τραπέζι». Η εικόνα εκτίθεται στην Αίθουσα Γ του Βυζαντινού Μουσείου Ιωαννίνων.
Επιπλέον, μπορεί κάποιος να συμμετάσχει ενεργά στην παράλληλη δράση «Έχω μία απορία». Συγκεκριμένα: στο e- mail leptomeries 100@gmail.com όσοι/ες ενδιαφέρονται μπορούν να απευθύνουν ερωτήματα που αφορούν στα εκθέματα και την κάθε φορά λεπτομέρεια από την «ιστορία» τους και οι αρχαιολόγοι θα ανταποκριθούν σε εύθετο χρόνο με περισσότερες πληροφορίες.
Την ψηφιακή έκθεση και τη δράση επικοινωνίας συντονίζει Βαρβάρα Ν. Παπαδοπούλου, Αναπληρώτρια Προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων και επιμελούνται οι αρχαιολόγοι Ελένη Κοτζαμποπούλου και Δήμητρα
Παπαϊωάννου και ο φωτογράφος Παναγιώτης Τσιγκούλης.
Τα δύο εκθέματα
– «Ένα αινιγματικό μήνυμα από τα παλιά…»
Χάλκινος μονόστομος πέλεκυς από το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων. Διαθέτει λειτουργική λεπίδα μπροστά και κυκλική οπή στειλέωσης στην πτέρνα για τη στερέωση της ξύλινης λαβής, η οποία δεν σώζεται. Ο πέλεκυς ανήκει σε γνωστό βαλκανικό τύπο, με μεγαλύτερη διάδοση στην Ήπειρο και στη Μακεδονία, αλλά και σε περιοχές της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας. Είναι κατασκευασμένος από κράμα χαλκού και αρσενικού (Cu-As), χρονολογούμενος πιθανότατα στο πρώτο μισό της 3ης προχριστιανικής χιλιετίας. Οι πελέκεις της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού θεωρούνται περισσότερο συμβολικά αντικείμενα και λιγότερο χρηστικά εργαλεία ή όπλα, εξαιτίας του αδύναμου κράματος, πριν την έλευση του ανθεκτικότερου μπρούντζου, ένωση χαλκού με κασσίτερο.
Ο συγκεκριμένος πέλεκυς αποτελεί τμήμα συνόλου από τέσσερεις παρόμοιους χάλκινους μονόστομους πελέκεις. Αυτά τα σύνολα ονομάζονται γενικά θησαυροί από τους αρχαιολόγους. Ο θησαυρός εντοπίστηκε τυχαία το 1951 στην εγγύτερη περιοχή του Ροδοτοπίου και παραδόθηκε στις αρμόδιες αρχές χωρίς περισσότερες πληροφορίες. Ο αποθησαυρισμός μεταλλικών περισσότερο αντικειμένων αποτελεί ευρωπαϊκό φαινόμενο σε όλη τη διάρκεια της Εποχής του Χαλκού, το οποίο κορυφώνεται προς το τέλος της. Περιλαμβάνονται συνήθως ακέραια ή και σπασμένα αντικείμενα και σπανιότερα η πρώτη ύλη. Ερμηνεύονται ως χρηστικές αποκρύψεις εμπόρων ή μεταλλουργών, ενώ άλλες φορές αποτελούν αναθηματικές αποθέσεις προς το υπερφυσικό στοιχείο και κοντά σε υδάτινο (λίμνες και ποτάμια) περιβάλλον.
Ο πέλεκυς του Ροδοτοπίου αποτελεί τον καλύτερα διατηρημένο του θησαυρού με καλά σφυρηλατημένες και λειασμένες επιφάνειες. Διακρίνονται στη λεπτομέρεια διαγώνιες χαράξεις από τη διαδικασία λείανσης της επιφάνειας ή πιθανότερα από τη χρήση του αντικειμένου. Στη μία επιφάνεια διατηρεί δέκα μικρές σφηνοειδείς εγκοπές και στην άλλη έξι. Οι συγκεκριμένες εγκοπές έγιναν με μικρό κοπτικό εργαλείο (σμίλη) αμέσως μετά τη στερεοποίηση του μετάλλου και την εξαγωγή του αντικειμένου από τη μήτρα. Παρόμοια σημεία είναι εξαιρετικά σπάνια στον ελλαδικό χώρο σε μια χρονική περίοδο, κατά την οποία δεν υπάρχει αναγνωρίσιμο σύστημα γραφής. Μπορούν να ερμηνευθούν ως προσπάθεια εργαστηριακής ή ιδιωτικής σήμανσης του αντικειμένου. Πιθανόν, ο τεχνίτης χρησιμοποιεί τη δημιουργικότητα και τη φαντασία του, προκειμένου να σηματοδοτήσει το έργο του, όσο και αν το μήνυμα παραμένει άγνωστο σε εμάς σήμερα.
– «Συνήθειες από το βυζαντινό τραπέζι»
Εικόνα του 16ου αιώνα από την Περιφερειακή Ενότητα Άρτας. Απεικονίζονται οι Άγγελοι Κυρίου που επισκέφτηκαν τον Αβραάμ στη δρυ του Μαμβρή (Γέν. 18, 1-15) να δέχονται τη φιλοξενία του γενάρχη καθισμένοι στο πλούσιο τραπέζι. Πίσω το γηραιό ζεύγος, Αβραάμ και Σάρα, διακονεί με σεβασμό τους θεϊκούς απεσταλμένους κομίζοντας εδέσματα σε βαθιά σκουτέλια (πήλινο βαθύ πιάτο).
Στην εικονογραφική διατύπωση του θέματος της «Φιλοξενίας του Αβραάμ», άξια προσοχής είναι η λεπτομέρεια της απεικόνισης των μαχαιριών πάνω στο τραπέζι. Παραδείγματα βυζαντινών κοχλιαρίων (κουταλιών), μαχαιριών και πιρουνιών, πολυάριθμες αναπαραστάσεις σκηνών γευμάτων στη βυζαντινή τέχνη και μια σειρά γραπτών πηγών, καθιστούν φυσικό να υποθέσουμε ότι πράγματι τα μαχαιροπήρουνα χρησιμο-ποιούνταν στο βυζαντινό τραπέζι.
Κατά την περίοδο της Ύστερης Αρχαιότητας, δηλαδή από τον 4ο έως τον 7ο αιώνα μ.Χ., τα τεκμήρια για τη χρήση μαχαιροπίρουνων στο βυζαντινό τραπέζι είναι κατεξοχήν αρχαιολογικά, με ελάχιστες αναφορές στις γραπτές πηγές. Τα εκατοντάδες αργυρά κοχλιάρια που έχουν σωθεί, μαρτυρούν την τακτική χρήση των αντικειμένων αυτών, τουλάχιστον στις οικίες των αρχόντων της εποχής, για τη λήψη τροφής.
Τα κύρια γεύματα των Βυζαντινών ήταν το πρόγ(ε)υμα ή πρόφαγον, το άριστον ή μεσημβρινόν (γεύμα) καθώς και ο δείπνος ή το δείπνον, που ήταν και το σημαντικότερο.
Ο συνδυασμός του μαχαιριού με το πιρούνι μαρτυρείται για πρώτη φορά στην τέχνη κατά το πρώτο μισό του 10ου αιώνα, ενώ ο αριθμός των σχετικών απεικονίσεων αυξάνεται στους δύο αιώνες που ακολουθούν. Τα πρωτοβυζαντινά πιρούνια ήταν κατασκευασμένα από άργυρο ή κράμα χαλκού και διέθεταν δύο ή τρία δόντια. Τα λίγα στοιχεία που έχουμε στη διάθεση μας δεν επιτρέπουν να γνωρίζουμε πόσο διαδεδομένη ήταν η χρήση τους. Αξιοσημείωτη όμως είναι η ποικιλία μεγεθών και τύπων που μαρτυρούν πιθανές επαφές με τη σασανιδική αργυροχοΐα (Δυναστεία της Περσικής Αυτοκρατορίας, 224 μ.Χ. έως το 651).
Σε μεσοβυζαντινές απεικονίσεις (8ος-12ος αι.), το πιρούνι σε συνδυασμό με το μαχαίρι αποδίδεται κατά κανόνα στους πιο σημαντικούς από τους συνδαιτυμόνες, γεγονός που φαίνεται να υποδηλώνει ότι η χρήση των μαχαιροπίρουνων θεωρούνταν σύμβολο υψηλής κοινωνικής θέσης και πλούτου. Από την άλλη, η ανακάλυψη πιρουνιών από κράμα χαλκού και από σίδηρο σε βυζαντινά αρχαιολογικά στρώματα αποτελεί ένδειξη ότι η χρήση τους δεν περιοριζόταν απαραίτητα στα μέλη των ανώτερων κοινωνικών τάξεων. Δεν γνωρίζουμε όμως αν οι συνδαιτυμόνες έπαιρναν μαζί τους στο τραπέζι το προσωπικό τους μαχαίρι, όπως συνέβαινε αυτή την περίοδο στη δυτική Ευρώπη, ή αν οι οικοδεσπότες ήταν αυτοί που προμήθευαν με μαχαίρια τους καλεσμένους τους.
Η συμβολική απεικόνιση της Αγίας Τριάδας, με το βιβλικό θέμα της “Φιλοξενίας του Αβραάμ”, με ευχαριστιακό και σωτηριολογικό περιεχόμενο, επικρατεί στη βυζαντινή τέχνη. Στις φορητές εικόνες εμφανίζεται από τον 14ο αιώνα και μετά. Η απεικόνιση του θέματος στην εικόνα που παρουσιάζεται, ακολουθεί τύπο που έχει αποκρυσταλλωθεί κατά την παλαιολόγεια περίοδο και εντάσσεται στο καλλιτεχνικό ρεύμα ζωγραφικής γνωστό ως «Σχολή Βορειοδυτικής Ελλάδας» ή «Τοπική Ηπειρωτική Σχολή».
]]>Για τον Δεκέμβριο, από τις συλλογές του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων, η αρχαιολόγος Χαρά Καππά επιλέγει και σχολιάζει το πολιτισμικό πλαίσιο και τις ιστορικές προσλήψεις μιας ανάγλυφης παράστασης με θέμα την αρπαγή του Γανυμήδη από τον Δία-αετό, η οποία διακρίνεται στο κάτω τμήμα πήλινου ακροκεράμου (β’ μισό 3ου αι. π.Χ.). Το ανασκαφικό εύρημα προέρχεται από την αρχαία Κασσώπη, σημαντική πόλη στην παράλια ζώνη της Ηπείρου και εκτίθεται στην Αίθουσα 4, όπου διαγράφονται όψεις από τον «Καθημερινό βίο των Ηπειρωτών» κατά την Αρχαιότητα.
Την απεικόνιση και τις ερμηνευτικές συμπυκνώσεις του συμβόλου του σταυρού που κοσμεί το κέντρο του δίσκου ενός πήλινου λύχνου από οικισμό στο Λαδοχώρι Θεσπρωτίας (μέσα 5ου αι. μ.Χ.) έχει επιλέξει και σχολιάζει η αρχαιολόγος Δήμητρα Παπαϊωάννου. Το ανασκαφικό εύρημα εκτίθεται στην αφιερωμένη στους Παλαιοχριστιανικούς Χρόνους Αίθουσα του Βυζαντινού Μουσείου Ιωαννίνων.
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων προσκαλεί τους ψηφιακούς επισκέπτες να «περιηγηθούν» στις «Λεπτομέρειες» του Δεκεμβρίου 2021 αλλά και των προηγούμενων μηνών που βρίσκονται στο σχετικό «Άλμπουμ» και να συμμετάσχουν ενεργά στη δράση «Έχω μία απορία», η οποία αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της. Συγκεκριμένα, στο e-mail leptomeries100@gmail.com όσοι ενδιαφέρονται μπορούν να απευθύνουν ερωτήματα που αφορούν στα εκθέματα και την κάθε φορά λεπτομέρεια από την «ιστορία» τους και οι αρχαιολόγοι θα ανταποκριθούν σε εύθετο χρόνο με περισσότερες πληροφορίες.
Την ψηφιακή έκθεση και τη δράση επικοινωνίας συντονίζει η Βαρβάρα Ν. Παπαδοπούλου, Αναπληρώτρια Προϊσταμένη, και επιμελούνται οι αρχαιολόγοι Ελένη Κοτζαμποπούλου και Δήμητρα Παπαϊωάνου και ο φωτογράφος Παναγιώτης Τσιγκούλης.
]]>Για τον Αύγουστο, από τις συλλογές του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων, ένα ψευδονόμισμα, μία χρυσή δανάκη- που συνόδευε έναν πολίτη της αρχαίας Αμβρακίας-σημερινή Άρτα- τον 2ο π.Χ. αι. στην τελευταία του κατοικία επέλεξε και σχολιάζει η αρχαιολόγος Θάλεια Κύρκου με τον εύγλωττο τίτλο «Ποιος πληρώνει τον βαρκάρη;».
Η δανάκη αυτή εκτίθεται στην Αίθουσα 5 για την «Αρχαιολογία του θανάτου», τα ταφικά έθιμα και τις συνήθειες στην Ήπειρο κατά την Αρχαιότητα.
Από την πόλη της Άρτας του 13ου μ.Χ. αι. προέρχεται και το έκθεμα, το οποίο επέλεξε και σχολιάζει η αρχαιολόγος Μάτα Κορτζή, από το Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων και την αφιερωμένη στους Βυζαντινούς Χρόνους Αίθουσα. Πρόκειται για ένα ταπεινό μολύβδινο φιαλίδιο «Μία "ευλογία" από τη Θεσσαλονίκη… στην Άρτα» που κάποιος/α κάτοικος την εποχή του Δεσποτάτου της Ηπείρου είχε προμηθευτεί ως «φυλακτό» που περιείχε μύρο από τον τάφο του αγίου Δημητρίου.
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων προσκαλεί τους «ψηφιακούς» επισκέπτες να «περιηγηθούν» στις «Λεπτομέρειες» του Αυγούστου 2021 και να συμμετάσχουν ενεργά στη δράση «Έχω μία απορία», η οποία αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της. Συγκεκριμένα: στο email leptomeries100@ gmail.com όσοι/ες ενδιαφέρονται μπορούν να απευθύνουν ερωτήματα που αφορούν στα εκθέματα και την μικρή τους ιστορία που αναρτώνται κάθε μήνα και οι αρχαιολόγοι θα ανταποκριθούν σε εύθετο χρόνο με περισσότερες πληροφορίες ή και διευκρινήσεις.
Τις δράσεις συντονίζει η δρ Βαρβάρα Ν. Παπαδοπούλου, αρχαιολόγος, Αναπληρώτρια Προϊσταμένη, και επιμελούνται οι αρχαιολόγοι Ελένη Κοτζαμποπούλου και Δήμητρα Παπαϊωάννου και ο φωτογράφος Παναγιώτης Τσιγκούλης.
ΦΙΛΗΜΩΝ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ
]]>Η έκθεση-δράση είναι κοινή για τους δύο οργανισμούς αρμοδιότητάς της, τα κεντρικά δηλαδή μουσεία για το πολιτισμικό απόθεμα της Ηπείρου: το Αρχαιολογικό, στο Πάρκο Λιθαρίτσια, και το Βυζαντινό, με τα παραρτήματά του, «Θησαυροφυλάκιο» και «Φετιχέ Τζαμί», στην νοτιοανατολική ακρόπολη Ιτς Καλέ του Κάστρου των Ιωαννίνων.
Το σκεπτικό του θεματικού κύκλου εμπνέεται από την διαπίστωση ότι στην επιστήμη, όπως και στη ζωή, μια λεπτομέρεια μπορεί να κάνει τη διαφορά… Αναδεικνύεται, δηλαδή, αν την αναζητήσουμε, αν την προσέξουμε, αν την αξιολογήσουμε, έτσι ή αλλιώς, σε παράγοντα καταλυτικό της εξέλιξης και της τροπής των πραγμάτων.
Στην αρχαιολογία, μια μικρή λεπτομέρεια (ή/και ο συνδυασμός λεπτομερειών) συχνά προσδιορίζει τη χρονολόγηση, την προέλευση (γεωγραφική ή άλλη), την κατανόηση της τεχνολογίας, της τεχνοτροπίας, της χρήσης, της ιδεολογίας και της κοινωνικής αξίας, σε τελευταία ανάλυση τη «βιογραφία» και την ερμηνεία των υλικών καταλοίπων του παρελθόντος. Τα τελευταία, μέσα από την ανασκαφική διαδικασία, ή άλλους τρόπους, καταλήγουν στο μουσείο και από ευρήματα γίνονται εκθέματα. Εκθέματα που δεν «μιλούν» από μόνα τους αλλά αναπλαισιωμένα, από τους αρχαιολόγους και τους συνεργάτες τους στο κάθε φορά «νέο» παρελθόν που ξετυλίγεται στο μουσείο, συναρθρώνονται σε ιστορίες και αφηγήσεις από και για τις κοινωνίες και τους πολιτισμούς.
Οι «Λεπτομέρειες» αποσκοπούν να φέρουν στο προσκήνιο και να συζητήσουν συνήθως «κρυμμένες», κυριολεκτικά και μεταφορικά, πλευρές του υλικού πολιτισμού από το Αρχαιολογικό και το Βυζαντινό Μουσείο των Ιωαννίνων. Πλευρές που μέσα πάντοτε από εξονυχιστική και διεπιστημονική έρευνα, οδηγούν σε υποθέσεις και συμπεράσματα, ή στην αναθεώρησή τους, για τις διαδρομές και τις ιδιομορφές μερικών χιλιάδων γενεών που στο διάβα του χρόνου, περίπου από τα 200.000 χρόνια πριν έως τις αρχές του 20ου αι., μόχθησαν, δημιούργησαν, ταξίδεψαν, ανταγωνίστηκαν, συνεργάστηκαν, γέλασαν, πόνεσαν… στις κοιλάδες, τα φαράγγια, τις οροσειρές και τις ακτογραμμές της Ηπείρου.
Στην σελίδα του κοινωνικού δικτύου facebook του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων https://www.facebook.com/amiogr θα αναρτώνται, το πρώτο δεκαήμερο κάθε μήνα, δύο εκθέματα (ένα από το ΑΜΙ και ένα από το ΒΜΙ) επιλεγμένα και συνοπτικά σχολιασμένα, με επίκεντρο κάποια «λεπτομέρεια» αλλά και ορισμένες προεκτάσεις της, από τους και τις αρχαιολόγους της Εφορείας μας.
Με στόχο να ενισχυθεί ο διάλογος και η δυναμική σχέση των μουσείων με το κοινό, η ψηφιακή έκθεση θα πλαισιωθεί από την δράση «Έχω μία απορία».
Συγκεκριμένα: αποκλειστικά στο e- mail: leptomeries100@gmail.com και κατά τη διάρκεια του μήνα αναφοράς των δύο κάθε φορά εκθεμάτων-αναρτήσεων, οι επισκέπτες-θεατές-αναγνώστες θα μπορούν να απευθύνουν ερωτήματα που πιθανόν γεννήθηκαν από τις πληροφορίες που περιλαμβάνονται στον αναρτημένο σχολιασμό. Τα ερωτήματα θα συγκεντρώνονται και σε εύθετο χρόνο θα απαντώνται από τον ή την κάθε φορά συντάκτη/τρια της μικρής ιστορίας.
Γενικός συντονισμός: δρ Βαρβάρα Ν. Παπαδοπούλου, αρχαιολόγος, Αν. Προϊσταμένη. Επιμέλεια: δρ Ελένη Κοτζαμποπούλου και Δήμητρα Παπαϊωάννου, αρχαιολόγοι
Φωτογραφική επιμέλεια: Παναγιώτης Τσιγκούλης, φωτογράφος.
]]>