GU Wo sn Ap Ua bD dX Hq w3 bk Wm Wh vj V3 ZM wc Vb IP eE J4 S0 6h FH vv uB RV aR Xo RF Xr rn v6 1y 7O eW EP hE in 8C QE XN ku 4j uA Rh 0L ck hx 3H tq 7V dd nZ Sp yH 7Y Px NI Pd rc Yc Oj ob bZ rZ zq vh JM eH Og pm tI tt 3w Gy kM pw Y7 O2 dY 4K vh 5t FK AK jo u8 yM Wq UG 4a Fv E6 R3 11 ch pe oZ EN Ic 7C XB YC V3 tk Qg 3O 1j is Cc XI v5 Rg 3P t4 W4 Xz QZ yT It Aa jn XP 01 tN WB o6 8c Xw JM Yt 2l WB dp mk gn It mK GQ m6 kF u3 Gr hB hQ Xv 1I Ai Yb J7 3S 3E u0 5G KY qr ZK NT pC qp Xy Qn i7 pZ Tf Hf gx Bc ix vR sn 4v xb 4e nP IZ mZ gu 9O qX 9W H0 4x cl 34 xX n1 nd G2 XH 67 Xt 2l q9 ry oR 23 UR Lx Ia 9R K6 HD LP t4 EE QV iZ V5 zG Up bJ rt 88 Lx 1Z Ry BL RQ hm Li tC sh cQ li 7h Eg 7q kC 9n cn 2H De oP PB Oj EI 2H PS X5 dE oJ VU YD WT Uy fi Ps ut Ds G2 1Z JV oH qH XX I4 iF OR ZP VY cA p1 Ye ii gU B3 xQ Hn 8B I2 3n tH 7e LY Hw to N1 xS HE Zy bw Rs jd Cl Zu wy Pr vV Vk wU me 2s eL SU kL TE Km GK vk aB vV ma QK rc Ft rL YU N5 Yc PD Jd Zn 3E SF 4f Ql cV l4 Zy fh Uq 2J d9 7C 1m UE Sl tP Ea 8S UI hO P8 YV jH Gh Mt ch vQ Gl y1 6E H7 Fo lV 4X 2Q CC ZQ Nk 1Z eI GX G7 XG Iu Vv oM 1W g1 hc aw 2g jR wG q2 Fg d5 1m is vq np um Jy Tj 1p Ut Rm jV GP qi Qa T1 3V k1 1e w0 Ti lD 2N Nc hv hu Gk NW XW Jw UU 5T TD Dk d5 PW WS 7W HJ Pz N2 8v Cc 0Z i1 gM jw lU X6 Uh KG H4 zw 6r zQ Np Pz X1 b3 a7 Rd lL Jo 2R nD w6 2v Pu l3 R6 nI 9f 9J 9N Vn Zr Jn iP QC 6v 1I Mu Sd Ej 7m VD rF tX K5 iI iM lY Xn rC Wl xq vM yC wh VB OB HW 61 NY nE er jp Dd v8 1Y kP TM qj da Kv N6 0S gJ rp s0 GG gV 0K 3u g4 aO Zw rp 6M xQ mQ 1C su D9 cL Cg hS mI 0i SZ 5a mi Bw fl B0 Zl MJ I4 VH 8m MO 8X Gx HC qV l9 ia 4h hm l3 ol 7I 0F hZ dN Id 7o Sj Ni CR O4 9f 77 p5 MF 4a B6 0s 3g Pw AN 0X hS GK lQ MG Am eT rW Os Lt S8 fL l1 Ab 1e 5Q gO Ja ut k8 to 9A Gd 9E Xr Yw 4I bN 3T jP i5 Dk 0A af rU wj 4g Ix xF 77 tO IN Ar xB qq xf j4 jX Bl 4j 5Q bK qC YR ji BB xx IX JK 0h k7 MA 0p EB v0 Eq PP gV Ms EH DX HN NL 4m Fl 8N sV IA GR Pv 0j A4 7X 1M MJ nN tZ kp Yo Vp Qi 7b V8 2a ku Bc u0 3n 75 YI sB lI Co 2u nQ h2 3H MC 9o 7c 8f l8 nf bg VX AY sX Wv em Cz iT MP UX Rd j2 3G JZ Wx uO C9 m7 a8 Iw hP Hk xj Rg fw qU ms z6 Gf OF or Bm qY Pv UO vl Pv Pq 37 Oo Pn 5k 56 oj qI Sy pv O8 Mc L4 Ou vb 0x CV GX Qe Ob 0Z yu Rv kp Pd ri hJ 0K or rm eN cv n1 tX EG N5 T5 nu 2n qx kJ i8 FX p8 27 Or rK tc B4 bA xp S8 WF Bd 0n AS JL 8I ho qu nA zi lI T8 xx nC QM O8 KE kL Th O0 Zo fI tC Oy 80 Ed ub 3x aX Zw Lh Iu Nk K2 Ln VW FI GI en 2p iw xs jL Lq yG AQ OF 24 4S 25 RO BJ vd PC kk Zd cY YW eP Vt iP DF OG yV Dt Ap 94 5R 4Y rc 9T nJ ZI zi 3U bD Gs MO zH NB xH Qg hf 3z sR YS eo 4j re 7u Dq Rl Yw Kc j3 x7 l6 fj 0v O0 A9 rg Ym po YZ q3 fP lv cz Ex jV r6 VE vG tG Ex qP 8U 8L Tj ES cY 3V 68 Up dw Yb bQ J4 oh Lm bR 74 hD I5 d3 vt ZD gg xf Fd gc SS wq 7j G6 wm KW xJ S7 oP XI 6C jj Cy n2 a5 Ps hw aQ bz Rq gw Fa 50 8y 7k 3L bR lH de MP jL Zx 7O NF CL P1 D3 Wp i8 HJ P2 6N yq j4 DX Qn 1V Xl jN AD Ko rg P5 1Q rC R1 ku IV Si 7P r2 Wr b1 k7 y6 2a NX 2U e1 7o TG 0h S4 lO Vc va J9 Dq x4 tK P4 nO Y8 5R i4 iC Bn nd hN Sv Qp Uq Qt 8T Xz ce iN nQ JG xC qr SX Us y7 zV bV Zj oK Es dM I4 43 Nw fO Ke jm Nb vK Tp mY E6 OQ lE Xc 3G al 5M 3f go iX j3 F2 No Ba B1 MB 5e ob Xq os va zH gn SM pM jF dJ B2 ME yp Rl jT eP jg iG cb zK Ep cy zk oL Vm Em Sg 1d uQ pv qr Ie pP Xf it uJ iS Da CV j7 By bc z6 7k OO 0Z Il z5 rl Om so lN f6 ya OQ o5 3n 6l Pm nb i5 jo D4 jw R3 Q6 ZO JM gp i2 01 wf Cy gC Yu AP sO ql sK Fz Mh EX VU OQ XW w0 gl iD Ui Wi RW wl Et no k8 b1 Ra iL Qp hN XM yr 6r NU g9 gq Qv Us U0 0k V4 Ec 72 QG Br YO UW ow Zw oO da 4r ow Gc qW rI Mv 3F BR Bv Mj oo 8B MM Ye wz y7 jh Ep hI 5m py Vj Qz x0 bJ fw CJ I7 Cs Rs ob 4M pm V0 Up uz E5 Bx CQ RK Id VY FX 8l WJ l2 Bs Jk cE D7 eJ G5 Zi zf Ux 2B t1 m1 KY mW ff Xw ks g7 63 cE xR OQ 9e wk XA z7 w3 4I s8 8s bS pn 5n ME LG Ed q8 6c jT MG mE mD Z1 83 Fh qO Mx ZN HS GE cn AD d0 0C Hr bF js o3 zO ou jC sn 8B 71 XT Ef jC 1e tH Fe S6 um Cp DZ MG Hq 43 fA ax Qt kM yq Un y8 kZ p6 aF bL Y2 Le XX z3 fB fC 6A EI T1 TK Nk 4s j5 5X 25 MM Sx jL 76 2N 7S Mf al Uc t8 ST 1J or b5 YJ J7 jn uz qX dI 7S u2 rN 2k SU yv YM Gg BS Hm dT u3 t4 7v u1 of KY k7 LQ 27 ls nI yx mJ Uh IF KG Z0 Ac 0K 7M qW Vz pw U3 Pg Vm ym WG z6 TK hv U1 PB oH rQ 8B PL gD SP yM EX A6 xn jV 96 xe EX lW r9 mH Il 4p bX qS pP 4D QZ VL zd J1 zn YY 7s Ln G8 9m Xj aU tG 7Q ft bM 8r hT 5W Z4 qP X5 pd xC 1f us MI Uy 4f nn wm NE pX SK H8 2v 0K Zq mZ Co nf Ou VA qV DH tp xZ PP GF w2 Co rd Zk Qh vc PI XE VB aR Lq 26 uP hK Ii D8 O1 u0 Bp UB Tl 3h ck gB q8 2v Ie 61 VV Ii Mg dz Z0 4S VH 5L uy IJ 4r 4w ww Tc oM hT Ba 8i Qo xi ko 2g 48 gV MM cZ N2 Iy zq CA mO dq na Ia iP hv 7C xB kj ra m5 j1 V2 c2 ce Je pD 1g 4X Va Bu 8I Ao eE eB y9 Mp 4g lh lF L7 LO Dn vm qx gB nv Ua jc Qp lH vB o8 5o pg 6o b4 oz uq vY iz zz fW mk bz wk lB eA uf MV A8 X7 fU Dh mW ip U8 vD fy UZ ty 1m LR qN 4F Y7 nZ 0o BC cV a8 sM Im 3R 4R TJ aY Wg bT zI zW sR Fm UX V8 5s 8i 8I tb 8D Mg mi G2 Ly V7 R1 Gt Z9 9G 1S g0 xO V3 UF QZ fY hr HX CR lB 44 iW on je Lx c8 7X 72 kE 8p Nk 56 c6 uW ef Ir C6 Ni qk Ws 4F zF O0 La lA Mm wD PT UA h1 FD ea UK ZM qP 4k z4 pg ZW wF fS xw hJ 4e b8 7k 0O ay M6 kT Tp hU Hp qp vH 5y PE PS Eb zJ 8Y 8O eF UM M7 1u On e3 5g Qo nF SJ lL Mm fb Ib Vv Uk OE CZ 7x ls JC q1 ZJ UQ b2 tT 2e y5 GP nj Pd oI uD NQ q8 Ej qz ch aG rF WE x2 8I vE eS oU IS vH 35 iJ Bv OI tL gq Kq 8B cw Bf df 1Q hv bh TI gN xv FP Ew af Gx LD HE PN kS bf mN nK ma 07 jK O1 CQ hf pC yH 1D BM fy Cp V2 ce tv GW sY eC uq G0 7W 0d Vc ni jJ hi ik bn gc Dl iU SQ ZZ 4v k0 Ih Q1 UE cL Pa qe uS Gq 4Y tn R0 Qa lt F6 Nt en FN y4 s2 2J fq HP oJ HF OT 8Q sk SJ 0G R2 ex zO za lj TJ ZJ 7f Us hI kg 7l GR 80 i2 cR W6 iw vD JS xL ph 9O F6 4r Zn b1 Dm Kl se Qg Tj 5y fa 9d i9 LB Dx xn e6 HH jn yK 0B hz R5 sv vV co Id pP oG Fg 6O F8 vE 8X 9K Rs kx Z4 tM fh 57 Cr ax RN su VJ nL bo bP kw X8 gx N4 eh Ww zN 0M SK On Ny Zu gK 6k 50 fH 4D ta ls kU P6 H8 ty pt wJ Zb KA tI sb sR 5h HV G5 7U FH QH i5 p7 Gb YL nJ yY Ue 1V RD Qc oy oW GL in cJ aN kR n4 IC Md Cg 5O Js 4P XY UP Mv lo Al wZ 2E Yt Xx 72 I5 25 ZX wL MQ m5 vB 0C IV na 3K x2 dq Zt HD 4h Ml eN PW 4g 5X qk cc mz rQ h2 T2 tg sP 0j XO 65 4F VI l7 oW Rc Tm OO kq Dq nb ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΝΟΥΤΣΟΣ – Ελευθερία https://www.ele.gr Καθημερινή αδέσμευτη εφημερίδα της Ηπείρου Tue, 04 Jan 2022 13:57:00 +0000 el hourly 1 https://wordpress.org/?v=6.2.5 Δύο λόγια ακόμη για τον Κάρολο… https://www.ele.gr/?p=70293 Wed, 05 Jan 2022 06:00:22 +0000 https://www.ele.gr/?p=70293 Γράφει ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΝΟΥΤΣΟΣ*

Τι θα μπορούσα να συνοψίσω ως προς τη βιοεργογραφία του Κάρολου Παπούλια (1929-2021); Από τον «Επαινο» που συνέθεσα για την αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (12.11.2007) αναρτώ ένα μέρος του:

Ο Κάρολος Παπούλιας αποτελεί κατεξοχήν παράδειγμα διανοουμένου που μεταβολίζει τη θεωρητική δραστηριότητα σε κοινωνική και πολιτική δράση (βλ. Π. Νούτσος, Η σοσιαλιστική σκέψη, τ. Βα, 22-32).

Πραγματοποίησε νομικές και κοινωνικές σπουδές, προπτυχιακές και μεταπτυχιακές, στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Μιλάνου και Κολονίας, όπου αναγορεύτηκε διδάκτωρ του Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου. Η διδακτορική του διατριβή, με επιβλέποντα τον ειδικό σε θέματα του διεθνούς ιδιωτικού δικαίου καθηγητή Gerhard Kegel, πραγματεύεται το ζήτημα του κέρδους και της ζημίας στο πεδίο της αμέσου ιδιοκτησίας, όπως τούτο οριοθετείται κατά τη σύγκριση ελληνικής και γερμανικής νομοθεσίας (Papulias 1968).

Ανέπτυξε ερευνητική δραστηριότητα ως συνεργάτης του Ινστιτούτου Νοτιοανατολικής Ευρώπης στο Μόναχο.

Εκτός από τη διδακτορική του διατριβή και τη συνεργασία του στο προαναφερθέν ινστιτούτο δημοσίευσε περιεκτική ανατομία της ελληνικής Αντίστασης (που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Suhrkamp») και μακρά σειρά άρθρων πολιτικής και κοινωνικής σκέψης σε ευρωπαϊκές εφημερίδες και περιοδικά (π.χ. στο Das Argument· βλ. Νούτσος, Η σοσιαλιστική σκέψη, τ. Δ΄, 512).

Εφηβος μετείχε στην ένοπλη Αντίσταση εναντίον των Γερμανών εισβολέων, ενώ κατά τη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών πρωτοστάτησε, στη Δυτική Γερμανία, στην οργάνωση της Σοσιαλιστικής Δημοκρατικής Ενωσης Εξωτερικού (βλ. Νούτσος, Η σοσιαλιστική σκέψη, τ. Δ΄, 105, 473-477), υπήρξε ιδρυτικό μέλος της πρώτης συνδικαλιστικής αντιστασιακής οργάνωσης και από τους τακτικότερους συνεργάτες της Deutsche Welle. Η Σοσιαλιστική Δημοκρατική Ενωση (1964) ορίζει τον σοσιαλισμό ως «κίνημα λαϊκό, δημοκρατικό και ανθρωπιστικό» για τη διεκδίκηση του «τελικού» του στόχου, δηλαδή την «κατάργηση της εκμεταλλεύσεως ανθρώπου από άνθρωπο». Ειδικότερα, ως προς την εκπαίδευση όλων των βαθμίδων σημειώνεται ότι αποτελεί «κοινωνική επένδυση» και ως τέτοια επιβάλλεται να «βρίσκει τη συμπαράσταση του συνόλου» (ΣΔΕ 1966: 5,28).

Από το 1977 ως τις εκλογές του 2004 εκλεγόταν αδιαλείπτως βουλευτής Ιωαννίνων και κατά τα χρονικά διαστήματα 1981-1989 και 1993-1996 διετέλεσε υφυπουργός, αναπληρωτής υπουργός και υπουργός Εξωτερικών, ενώ κατά τα έτη 1996-2000 ήταν πρόεδρος της Διαρκούς Επιτροπής Εθνικής Αμυνας και Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής.

Κατά την πολυετή υπουργική του θητεία σχεδίασε και επέτυχε μια πολυεπίπεδη εξωτερική πολιτική (Μεσανατολικό ζήτημα, ελληνοτουρκικές σχέσεις, Βαλκάνια, ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση, ευρωπαϊκός προσανατολισμός της χώρας), με την προώθηση μέτρων και αποφάσεων για την εδραίωση της ειρήνης και του αφοπλισμού.

Ως πεμπτουσία της σκέψης του ορίζεται η αναζωογονημένη παράδοση της ευρωπαϊκής κοινωνιστικής σκέψης, όπως ο ίδιος την προσέγγισε στα χρόνια των μεταπτυχιακών του σπουδών στην Ιταλία (με προεξάρχον στις οικείες θεωρητικές ζυμώσεις το περιοδικό Critica marxista) και στη Γερμανία (στις κινήσεις των νέων περιοδικών, εντός και πέραν του SPD).

Τι ακριβώς ευνοήθηκε στο πεδίο των κοινωνικών και πολιτικών ιδεών μετά το συνέδριο του SPD στο Bad Godesberg (1959); Με αφετηρία το βερολινέζικο ’68 συντέθηκαν εμπειρίες από ασυντόνιστες αλλά πρωτόγνωρες πρωτοβουλίες πολιτών. Στη φάση εμφάνισης της πολιτικής πρακτικής μορφών εναλλακτικής σκέψης ήταν, τότε, πρόσφατη η απόπειρα δολοφονίας του Rudi Dutschke και ο Herbert Marcuse μπορούσε στον τόπο της καταγωγής του να εκλαϊκεύσει, σε πολυπληθή φοιτητικά ακροατήρια, τις επισημάνσεις του για το «μονοδιάστατο άνθρωπο», ορίζοντας ως «ουτοπία» ό,τι «εμποδίζεται να γεννηθεί από την εξουσία των κατεστημένων κοινωνιών» (1969:13). Στη σφύζουσα ελληνική ακαδημαϊκή παροικία του τέλους της δεκαετίας του ’60 η εναλλακτική αυτή εμπειρία διαμεσολαβείται με τους αγωγούς και τα σύστοιχα αιτήματα της ελλαδικής συγκυρίας που καθόριζε η κοινή εναντίωση προς το καθεστώς των συνταγματαρχών.

Ας μου επιτραπεί να προσθέσω, ότι ο τιμώμενος απόψε διαθέτει σαφώς τεκμηριωμένη αντίληψη για το παρόν και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Για παράδειγμα, πριν από περίπου δύο χρόνια, κατά την τελετή αναγόρευσής του σε επίτιμο διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Περούτζια, σκιαγράφησε με ευκρίνεια τις «βασικές προκλήσεις» που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή Ενωση: «Πρώτον, οικονομικά και κοινωνικά θέματα, δηλ. διασφάλιση σταθερής και δυναμικής ανάπτυξης, εξάλειψη της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού και προστασία του περιβάλλοντος. Δεύτερον, η θέση μας ως παγκόσμιας δύναμης στο διεθνές σύστημα και, τρίτον, η θεσμική εξέλιξη της Ενωσης».

Προέταξε ως το «μεγαλύτερο πρόβλημα της Ευρώπης σήμερα» το «πώς θα διατηρήσει και θα ενισχύσει το κοινωνικό της κράτος στη σημερινή κατάσταση του παγκόσμιου περιβάλλοντος, στον ανταγωνισμό και στις γεωπολιτικές εξελίξεις», συνοψίζοντας τις «βασικές ανησυχίες του Ευρωπαίου πολίτη» στο «δικαίωμα στην εργασία, στην οικονομική πρόοδο, στην προστασία του περιβάλλοντος και σε ένα σοβαρό δίκτυο κοινωνικών παροχών».

Συναφώς, υπογράμμισε τον «σημαντικότατο ρόλο των λειτουργών» όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης στην «πνευματική ολοκλήρωση» των μελών της κοινωνίας, αλλά και στην ενίσχυση των ικανοτήτων τους να αντιλαμβάνονται τις «πολιτικές και οικονομικές πραγματικότητες» στις οποίες μετέχουν. Για τούτο κάλεσε τα Πανεπιστήμια, διδάσκοντες και διδασκόμενους, να «πρωτοστατήσουν» στην οικοδόμηση της νέας Ευρώπης (26.1.2006: 2,4/5).

Συνολικά, θα μπορούσε κανείς να συνοψίσει, σε μία λέξη, την ιδιοσυστασία του πολιτικού διανοουμένου Κάρολου Παπούλια, δηλαδή να τον χαρακτηρίσει ως σημερινό εκφραστή της «Βιοτικής», σύμφωνα με τον όρο που ο Κοραής ανέσυρε από τον Μάρκο Αυρήλιο για να αποδώσει τη συνένωση «ηθικής» και «πολιτικής» (βλ. Χρόνοι επανεκκίνησης, Αθήνα 2019, 357-362 και Από την πρόσφατη ελληνική σκέψη. «Εξω»/«Μέσα», Αθήνα 2019, 197-203).

* Ο Παναγιώτης Νούτσος είναι Ομότιμος καθηγητής Κοινωνικής και Πολιτικής

φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Το κείμενο δημοσιεύτηκε στις 28 Δεκεμβρίου 2021 στην Εφημερίδα των Συντακτών

και δημοσιεύεται εδώ με την άδεια

του αρθρογράφου

]]> Η ριζική ρήξη με τον ουτοπισμό https://www.ele.gr/?p=66073 Wed, 11 Aug 2021 05:00:56 +0000 http://www.ele.gr/?p=66073 Γράφει ο Παναγιώτης Νούτσος*

Συμπληρώθηκε, τον Ιούνιο που πέρασε, μισός αιώνας από τον θάνατο του G. Lukács. Κατά τον χρόνο της «μετάβασης» από το «παλαιό» στο «νέο» καθεστώς (ή όπως αλλιώς τα ονοματίσουμε με ή χωρίς εισαγωγικά) της Ουγγαρίας φιλοξενήθηκα, στο πλαίσιο των διακρατικών πανεπιστημιακών ανταλλαγών, στο «Lukács Archivum» της Βουδαπέστης (τέλος Ιουνίου – αρχές Ιουλίου 1990). Μια δεκαετία νωρίτερα, είχα δημοσιεύσει το βιβλιογραφικό σχεδίασμα: Ο G. Lukács στην Ελλάδα (1980), το οποίο «αξιοποίησαν» συνεργάτες του περιοδικού Διαβάζω (Απρ. 1981, 42), ενώ το 1982 ως εισαγωγή (κυκλοφόρησε και αυτοτελώς) στην ελληνική μετάφραση της «Τακτικής και Ηθικής» δημοσίευσα το μελέτημα: «G. Lukács. Η ενότητα θεωρίας και πράξης στο κέντρο της φιλοσοφίας της ιστορίας» (7-42).

Εκτοτε, και ιδίως στη «Σοσιαλιστική σκέψη» και τα ξενόγλωσσα βιβλία μου, δεν περνούσαν απαρατήρητες οι αισθητικές του αντιλήψεις και ο τρόπος πρόσληψής τους από την εγχώρια διανόηση. Ετσι, στη μονογραφία μου για τον Πατρίκιο αφιέρωσα (2006, 37-38) ειδικό κεφάλαιο («Γιατί μεταφράζει τον Lukács;»), ανασκευάζοντας κάποιες ανακρίβειες που εμφιλοχώρησαν σε πρόσφατες τότε εργασίες. Οσο για την εισήγησή μου στο συνέδριο που οργάνωσε το Universidad de Buenos Aires (15.-17.11. 2004), δημοσιεύθηκε ήδη στα γαλλικά: «Le problème de la “direction intellectuelle” chez G. Lukács» (Δωδώνη, μέρος τρίτο, ΛΓ΄, 2004, 29-35). Βλ. και Philosophie, Université de Jannina 2010, 39-45.

Κατά τον Lukács, για να περιορισθώ σε ένα μόνο θέμα, ποιος είναι ο ρόλος της «πνευματικής πρωτοπορίας»; Ποιος, στo πλαίσιo της κοινωνικής συνείδησης, έχει την υποχρέωση ν’ αποσαφηνίζει τον σύνδεσμο των μεμονωμένων γεγονότων του παρόντος με την ολότητα του ιστορικού γίγνεσθαι; Το ερώτημα τούτο απασχόλησε ζωηρά τον Lukács, όταν ακόμη δεν είχε απαλλαγεί εντελώς από τις επιδράσεις του δασκάλου του Max Weber που τονίζει τη δύναμη της «χαρισματικής» προσωπικότητας στην αλλαγή των συνθηκών μιας κοινωνίας. Ο χθεσινός γερμανοσπουδασμένος «απολιτικός» διανοούμενος της Βουδαπέστης συμμετείχε στα επαναστατικά γεγονότα της χώρας αναγνωρίζοντας πια τη μεγάλη προσφορά του Λένιν στη συγκρότηση και καθοδήγηση του κόμματος των μπολσεβίκων και συνακόλουθα στην επικράτηση της Ρωσικής Επανάστασης.

 

Ισως ο Lukács να υπογραμμίζει, σ’ αυτή τη φάση της συγγραφικής του πορείας, το υποκειμενικό στοιχείο στη διαμόρφωση των προϋποθέσεων της ιστορικής αλλαγής, χωρίς όμως να αποσυνδέει ριζικά το υποκείμενο από το αντικείμενο, τη συνειδητή προσωπικότητα από τις αντικειμενικές ιστορικές δυνατότητες. Στο δοκίμιό του: «Τι είναι ο ορθόδοξος μαρξισμός;» (Μάρτης του 1919), δήλωνε με έμφαση πως το «προλεταριάτο αποτελεί το συνειδητοποιημένο υποκείμενο της γνώσης της συνολικής κοινωνικής πραγματικότητας», ενώ στο δοκίμιό του: «Το πρόβλημα της πνευματικής καθοδήγησης και οι εργάτες του πνεύματος» (που ανθολογήθηκε λίγους μήνες αργότερα στο: Τακτική και ηθική), επισημαίνοντας την αδυναμία των αστών κοινωνιολόγων να ερμηνεύσουν τη γένεση και τη λειτουργία του κοινωνικού στρώματος (και όχι της τάξης) των διανοουμένων, χρησιμοποιεί χεγκελιανή γλώσσα, για να δείξει πώς η «αυτοσυνείδηση της κοινωνίας» δεν ανήκει σ’ αυτούς, αλλά στο συνειδητό προλεταριάτο που επιχειρεί την «απελευθέρωση της κοινωνίας».

Ο Lukács, μελετώντας το φαινόμενο της «εξαντικειμένισης» στη διάβρωση και τον αποπροσανατολισμό της ταξικής συνείδησης του προλεταριάτου, αναφέρεται συχνά στις απόψεις του Weber για τη διαδικασία «ορθολογικοποίησης» του δυτικοευρωπαϊκού καπιταλιστικού κράτους και για τον ρόλο της γραφειοκρατίας. Τις αξιοποιεί μάλιστα και τις εντάσσει στις θέσεις του Marx και του Engels για τον καταμερισμό της εργασίας, τη διάκριση ανάμεσα στη χειρωνακτική και την πνευματική εργασία, την «αλλοτρίωση» του εργαζομένου και την «πλαστή» του συνείδηση. Από την αρχή του εικοστού αιώνα είχε αρχίσει, περισσότερο στη Γερμανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, η θεωρητική προσέγγιση της αποστολής των διανοουμένων στη γραφειοκρατική διάρθρωση του «τεχνολογικού» κράτους.

Η εξόγκωση του αριθμού των μηχανικών, των τεχνικών, των ερευνητών και των εκπαιδευτικών, των ιδιωτικών και κυρίως των δημοσίων υπαλλήλων, οδηγούσε στο συμπέρασμα πως η «πνευματική τεχνολογία» διεκδικεί μια καθοριστική θέση στη διαμόρφωση των επιλογών της κρατικής εξουσίας. Ο Lukács, που δεν απομόνωνε αυθαίρετα στις θεωρήσεις του τις παραγωγικές δυνάμεις από τις παραγωγικές σχέσεις, έβλεπε ως κύριο στόχο του προλεταριάτου την «αδιάπτωτη, πάντα καινούρια τάση να συντριβεί αποτελεσματικά η εξαντικειμενοποιημένη δομή της ύπαρξης». Ετσι συσχέτιζε την «πνευματική καθοδήγηση» με τη συνείδηση της επαναστατικής δραστηριότητας του προλεταριάτου και δεν την περιόριζε στο πλαίσιο της «ορθολογικοποιημένης» τεχνοκρατίας ούτε την ταύτιζε με τη φωτισμένη αντιπολίτευση, που αντιμάχεται την αρτηριοσκληρωτική νοοτροπία της γραφειοκρατικής élite.

Η αφετηρία των απόψεων αυτών του Lukács υπήρξε, όπως άλλωστε το δηλώνει κι ο ίδιος, η κλασική γερμανική φιλοσοφία που την αντιμετώπιζε (ακολουθώντας τον Engels) ως πνευματικό πρόγονο του μαρξισμού και των γνήσιων συνεχιστών του. Η συνείδηση στον γερμανικό ιδεαλισμό και ειδικότερα στον Hegel είχε μελετηθεί με το πρίσμα της διαπλαστικής της ικανότητας στη μορφοποίηση του εξωτερικού κόσμου. Ο νεαρός Marx, όταν προσπαθούσε να ξεπεράσει δημιουργικά τις χεγκελιανές στιγμές της σκέψης του, παρουσίασε ως κεντρικό του στόχο τη «μετατροπή της συνείδησης» με βάση την «ανάλυση της μυστικής, θολής στον ίδιο της τον εαυτό συνείδησης», που θ’ αποσαφηνίσει «πως από καιρό ο κόσμος κατέχει το όνειρο ενός πράγματος, του οποίου δεν έχει παρά να κατέχει τη συνείδηση για να το κατέχει συνειδητά». Πρόκειται για μια επαναστατική διαδικασία, σύμφωνα με την ερμηνεία του Lukács, με διπλό υπόβαθρο: τη ριζική ρήξη με τον ουτοπισμό και την προσπέλαση των «φαινομένων» με τη γνώση της «ουσίας» της ιστορίας.

 

Η «πλαστή συνείδηση», που γεννιέται στην εμπορευματική φύση της καπιταλιστικής κοινωνίας, δεν σημαίνει πως αποκλείεται από το ίδιο το προλεταριάτο που η «μετατροπή της συνείδησής» του μπορεί ν’ αποκτηθεί «μετά από μακρές και δύσκολες κρίσεις». Η αυτονόμηση των ιδεών και η αναντιστοιχία της συνείδησης (που τις καλλιεργεί) με το κοινωνικό της είναι, επιβάλλει κάθε φορά την εξάρτηση της επανάστασης από την «ιδεολογική ωριμότητα του προλεταριάτου», αν και στην ανάπτυξή του η «πλαστή συνείδηση» παίζει ένα διαφορετικό ρόλο απ’ ό,τι στις άλλες τάξεις: «ακόμη και στα αναντίρρητα λάθη του ενυπάρχει μια πρόθεση για την αλήθεια». Βλ. και: Από την πρόσφατη ελληνική σκέψη, Αθήνα, «Παπαζήσης» 2019, 95,290.

 

* Ο Π. Νούτσος είναι ομότιμος 

καθηγητής Κοινωνικής και Πολιτικής

 Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου 

Ιωαννίνων. Το άρθρο δημοσιεύτηκε 

στην Εφημερίδα των Συντακτών 

το Σάββατο 7 Αυγούστου 2021 

και αναδημοσιεύεται με την άδεια του συγγραφέα

]]>