Το άδικο δεν ξεχνιέται εύκολα

Μόνο σήμερα στην εφημερίδα μας δημοσιεύουμε τρεις ειδήσεις που έχουν να κάνουν με τη μνήμη και τη δεκαετία του ’40. Η λειτουργία στην εκκλησία που κάηκε από τους Γερμανούς στους Ασπραγγέλους το 1943, οι εκτελεσμένοι από τους Ναζί στην Ελεούσα το 1944 και το μνημείο για τον ΔΣΕ από το ΚΚΕ στο Γράμμο. Όποια προσέγγιση κι αν έχει κάποιος σε αυτά τα γεγονότα, δεν παύουν να είναι αποδείξεις ότι η μνήμη είναι ζώσα, ότι ειδικά η δεκαετία του ’40 απασχολεί ακόμα τους Έλληνες. Πολύ, παρά πολύ…

Από αυτή τη σκοπιά, θα μπορούσε να θεωρηθεί εντός του πλαισίου της συζήτησης για τη συλλογική μνήμη και το θέμα που ξέσπασε με τη μη συμμετοχή του Έλληνα υπουργού Δικαιοσύνης στο συνέδριο της Εσθονίας. Πού βρίσκεται το ευαίσθητο σημείο σε αυτή τη συζήτηση; Όχι στα ιστορικά γεγονότα και την ερμηνεία τους, όπως θα περίμενε κανείς, αλλά στην πολιτική τους αντιμετώπιση και διαχείριση σήμερα.

Γιατί είναι άλλο να εξετάζεις και να μελετάς την ιστορία των θυμάτων του ναζισμού ή των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού και άλλο να προσπαθείς να επηρεάσεις το πολιτικό σκηνικό σήμερα, να αποφαίνεσαι για το ποιος έχει δικαίωμα να μιλά, να πολιτεύεται ή να αγωνίζεται για τα ιδανικά του βάσει ιστορικών αναγωγών που κάνεις. Η πολιτική εργαλειοποίηση της ιστορίας άλλωστε-, συνήθως αποτέλεσμα πρόσκαιρων και συγκυριακών προταγμάτων, αλλά και βαθύτερο πολιτικό σχέδιο του σήμερα-, επηρεάζει πάντα την ίδια την ιστορική επιστήμη και το πώς βλέπουμε το χτες, γι’ αυτό και κατακρίνεται.

Για να γυρίσουμε στα καθ’ ημάς, αντίθετα με μία γενικότερη αίσθηση ότι «αφήνουμε πίσω το παρελθόν», μάλλον αυξάνουν οι εκδηλώσεις μνήμης για τις καταστροφές και τα δεινά που άφησαν οι κατοχικές δυνάμεις στην Ελλάδα το ’40. Κι αυτό κατά τη γνώμη μας γίνεται γιατί όλο και περισσότεροι αντιλαμβάνονται ότι αυτό που συνέβη στην Ελλάδα κατά την Κατοχή, δεν ήταν απλώς ένα «πολεμικό επεισόδιο», όπως πολλοί θύτες προσπαθούν να ισχυριστούν. Ήταν μία σχεδιασμένη εξόντωση του ντόπιου πληθυσμού και καταστροφή της χώρας. Κι αυτό γιατί ο ναζισμός ως ιδεολογία πίστευε ότι όλοι οι άλλοι είναι κατώτεροί του και δεν υπάρχει πρόβλημα με τις «επιχειρήσεις εκκαθάρισης». Όχι, υπάρχει πρόβλημα και το άδικο μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Και καλώς μεταφέρεται. Η μνήμη είναι ένας καλός δίαυλος για να μην σβήσει η αδικία.

Η ατομικότητα της κοινοτοπίας

Η αλήθεια είναι ότι αν δεν υπήρχαν όλα αυτά τα τεχνολογικά μέσα δεν θα ξέραμε τι γνώμη έχει ο άλλος. Παλιά έπρεπε να πιάσουμε πολύωρες συζητήσεις, ενώ τώρα μόνος του κάνει αναρτήσεις, αναδημοσιεύει, προτείνει. Τρομερή έκθεση προσωπικών απόψεων και δεν μπορείς παρά να θαυμάσεις την επιχειρηματική ευφυΐα που κατάλαβε πόσο ανάγκη έχουν οι άνθρωποι να εκφράζονται και πρόσφερε την τεχνολογία.

Τα προβλήματα που συνοδεύουν την ευκολία αυτή, όμως, πολλά. Ένα είναι αυτός ο βαθύς ατομικισμός που εντείνεται από την ίδια την τεχνολογία. Είμαι μόνος, γράφω ό,τι θέλω, εκφράζομαι όπως θέλω και κλείνω όποτε θέλω την οθόνη για να γυρίσω στην ατομικότητά μου. Αν όμως θέλω να αλλάξει ο κόσμος σύμφωνα με τις απόψεις μου- γιατί αυτός είναι ο σκοπός μιας δημοσιοποιημένης γνώμης- πώς να γίνει μέσα από τον ατομικισμό; Πού θα βρεθεί το ελάχιστο της κοινής στάσης, της συναίνεσης, της μαζικής κίνησης;

Αλλά εμένα άλλο με πειράζει περισσότερο. Είναι που βλέπω τόση κοινοτοπία, χοντροκοπιά, αντιγραφή και σαπισμένη από το χρόνο προφάνεια, να εμφανίζεται ως πρωτότυπη γνώμη, ως ατομική θεώρηση. Τι ατομικότητα είναι αυτή που κολυμπάει στη θάλασσα της μαζικής κοινοτοπίας, χωρίς ίχνος πρωτοτυπίας, χωρίς ένα ρίσκο διάρρηξης του συνήθους, δίχως μία ευχή έστω να πάρει αλλιώς τη στροφή το σύμπαν ολόγυρα; Τελικά, λέμε όσα λέμε, απλώς για να μην κουνηθούμε ρούπι από τον πακτωμένο εαυτό μας, ένας ναρκισισμός σε φορμόλη, μια κενοδοξία προορισμένη να σβηστεί από τη φθορά του χρόνου. Σαν να μην καταλάβαμε τίποτα ποτέ…

Γράφει ο ΦΙΛΗΜΩΝ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ

fkaramitsos@yahoo.gr