Η κοινοτοπία της ανάπτυξης και το αδιέξοδο του πανηπειρωτισμού

Αυτές τις μέρες, όποιος λέει τη λέξη «ανάπτυξη» πέφτει μέσα. Γιατί ποιος δεν θέλει την ανάπτυξη; Ακόμα και οι οπαδοί της «αποανάπτυξης» έρχονται να μιλήσουν για χώρες που ευνοήθηκαν στο παρελθόν από την ανάπτυξη, ώστε να μπορούν να μιλάνε σήμερα για τις αρνητικές της πλευρές.

Γιατί η ανάπτυξη δεν είναι μία και ενιαία. Και πάνω στο βωμό της θυσιάστηκαν στο παρελθόν και πολλά καλά και ωφέλιμα, όπως καταλάβαμε στο τέλος. Γιατί ανάπτυξη είναι να μεγεθύνεις τον πλούτο σου, καταναλώνοντας τις πλουτοπαραγωγικές πηγές άλλων τόπων, ανάπτυξη είναι να αυξάνεις την παραγωγή μολύνοντας το περιβάλλον, ανάπτυξη είναι να εκσυγχρονίζεσαι καταστρέφοντας παλιούς τρόπους οικονομίας που επί χιλιετίες έθρεψαν τους ανθρώπους – είναι η «πράσινη επανάσταση» που έφερε τη μαύρη πείνα στην Αφρική, ας μην το ξεχνάμε.

Αν συζητήσουμε πάντως σοβαρά για την ανάπτυξη της Ηπείρου και δεσμευτούμε να προχωρήσουμε με πρόγραμμα τα επόμενα πέντε και δέκα χρόνια, έχει νόημα να το κάνουμε μαζί με τον τόπο. Με αυτά που βγάζει η γη του, με τις προαιώνιες  ισορροπίες των κατοίκων της με το περιβάλλον, με τις τεχνολογίες που προσθέτουν και δεν αφαιρούν από την ποιότητα ζωής. Ακούγονται ίσως ιδεαλιστικά αυτά, αν και περιέχονται σε οικείες πια έννοιες όπως η βιωσιμότητα ή η αειφορία. Πάντως ανάπτυξη δεν θα έρθει με εργοστάσια φασόν ή με επιδοτήσεις που θα πέφτουν στην κατανάλωση και το life style σαν αυτό της δεκαετίας του ’90 που ρήμαξε τον τόπο. Ούτε με το να σηκώνουμε μεζονέτες και γκαρσονιέρες για να ζούμε άεργοι από τα ενοίκια εσαεί κα ούτε βέβαια με το να τρώμε με όλο και πιο ευφάνταστους τρόπους κληρονομιές και αποταμιεύσεις που συχνά προέκυψαν από σκληρή δουλειά των προγόνων στα ορυχεία και τα εργοστάσια  της Δύσης. Ή το καταλαβαίνουμε αυτό και προχωράμε συντεταγμένα ή δεν το καταλαβαίνουμε και συνεχίζουμε να τρώμε τις σάρκες μας.

Για τον «ηπειρωτισμό» τώρα, έχει μιλήσει η ιστορία. Οι Ηπειρώτες δεν έχουμε κάποια ξεχωριστά συμφέροντα από τους Θεσσαλούς ή τους Κρητικούς. Αλλά και μεταξύ μας δεν έχουμε τα ίδια συμφέροντα, όπως διαφορετικά είναι τα συμφέροντα και οι απαιτήσεις μέσα σε μία κοινωνία. Άλλα πράγματα θέλουν οι νέοι κι άλλα οι ηλικιωμένοι, άλλα οι κάτοικοι των μεγαλουπόλεων κι άλλα των χωριών, άλλα οι πλούσιοι κι άλλα οι φτωχοί. Τι μπορεί να μας ενώσει; Να πειστούμε, μέσα από τη σωστή πληροφόρηση και την εκπαίδευση, για το τι σημαίνει σύγχρονος αστικός τρόπος ζωής,  με πρόσημο το οικολογικό αποτύπωμα αυτού του τρόπου ζωής, να πειστούμε για την ανάγκη μίας ανοιχτής κοινωνίας ίσων πολιτών και ελεύθερης έκφρασης, και να αγκαλιάσουμε ως τρόπο σκέψης την αλληλεγγύη των γενεών, ώστε να παραδώσουμε στα παιδιά μας τουλάχιστον μια καλύτερη αφετηρία. Τότε θα βρει νόημα και η λέξη «αξιολόγηση». Όσο είναι δυνατόν τουλάχιστον σε αυτόν τον κόσμο, του οποίου όμως πρέπει και μας αξίζει να διερευνήσουμε τα όριά του, ξεφεύγοντας από το περιθώριο των εσχάτων της Ευρώπης. 

Χειραφέτηση είναι η λέξη κλειδί

Αν δεν αλλάξεις εσύ, δεν αλλάζει ο κόσμος. Ακούγεται κάπως σαν κλισέ αυτό και ίσως να έχει γίνει κιόλας. Υπάρχει άλλωστε μία ολόκληρη κουλτούρα που βασίζεται πάνω στο «άδραξε τη μέρα», αποθεώνοντας τον ατομικισμό και την προσωπική ευημερία. Και  μία ολόκληρη αγορά αναπτύσσεται γύρω από την ατομική ευεξία και αυτογνωσία, στις μέρες μας.

Όμως όντως πρέπει να αλλάξουμε εμείς για να αλλάξει κι ο κόσμος μας. Κι όσο αλλάζει ο κόσμος,  να αλλάζουμε κι εμείς. Και πάει λέγοντας σε έναν δεσμό αδιάλυτο. Δεν είμαστε μόνοι μας σε αυτόν τον κόσμο, αλλά δεν είμαστε και πιόνια του, υποχείριά του.

Γι’ αυτό και καλύτερη λέξη, έννοια δεν είναι τόσο αυτήν της επανάστασης, που υπονοεί μία ρήξη, όσο η χειραφέτηση, που προαναγγέλλει μία αλλαγή. Ποιος δεν  θα ήθελε βέβαια μια «επανάσταση» και ποιος δεν θα θεωρούσε θετική μία ριζική ανατροπή ενός δύστηνου κόσμου; Πώς όμως να επέλθει η σχεδόν μαγική αυτή τομή, αν δεν προηγηθεί η αλλαγή μας, η εξέλιξή μας, η αυτονόμηση της σκέψη μας και η κυριαρχία μας πάνω στη ζωή μας και τη συνείδησή μας;

Δεν θα το καταφέρουμε μόνοι μας βέβαια, γιατί ο μόνος άνθρωπος αργά ή γρήγορα θα βρεθεί μπροστά στο τείχος των πολλών. Αλλά μόνοι μας και μαζί με τους άλλους, ατομικά και συλλογικά, υποκειμενικά και αντικειμενικά, μπορούμε να σκεφθούμε και να δράσουμε κατ’ αρχάς σε όσα νιώθουμε να μας δεσμεύουν άδικα και αναίτια. Και σιγά σιγά να παλέψουμε να βρούμε και τους τόπους της ελευθερίας μας, ιδεατούς ή και πραγματικούς. Κάπως έτσι ανοίγουν δρόμοι για την ουτοπία.

Γράφει ο ΦΙΛΗΜΩΝ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ

fkaramitsos@yahoo.gr