Του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΦΑΡΜΑΚΗ
Με αφορμή το επιστημονικό Συνέδριο που έγινε στα Ιωάννινα από τις 14-16 Ιουνίου 2019 δημιουργήθηκαν προβληματισμοί για να εντρυφήσει κανείς στη σκέψη του Πλάτωνος και ειδικότερα στην «αλληγορία του σπηλαίου» και να εξάγει χρήσιμα συμπεράσματα για τη διαχρονικότητα των αντιλήψεων του.
Ο Πλάτων στο έργο του Πολιτεία (Ζ’ βιβλίο 514 κ.ε.) θέτει τον κανόνα δικαίου σύμφωνα με τον οποίο ο άνθρωπος οφείλει να ρυθμίζει τη ζωή του για να επιτύχει την ευτυχία του. Αυτά επιτυγχάνονται με τους κοινωνικούς θεσμούς ή με την παιδεία και η Πολιτεία λειτουργεί στα πλαίσια της ηθικής και της πολιτικής, η δε ιδέα του «καλού» που τίθεται στην Πολιτεία μπορεί να ταυτιστεί με το Θεό, για τον οποίο οι χριστιανοί θεολόγοι και φιλόσοφοι εκφράζονται παρόμοια.
Στην παραστατική εικόνα του σπηλαίου παρουσιάζεται η εξής περιγραφή: Μέσα σε μια σπηλιά, που έχει ανοιχτή την είσοδό της στο φως, κατοικούν άνθρωποι από την παιδική τους ηλικία οι οποίοι είναι αλυσοδεμένοι στα πόδια και στο λαιμό, δεν μπορούν να σηκωθούν και δεν μπορούν να στρέψουν το κεφάλι τους δεξιά και αριστερά. Κάθονται σε ένα σημείο έχοντας την είσοδο της σπηλιάς στην πλάτη τους και είναι αναγκασμένοι να βλέπουν πάντα μπροστά. Πίσω τους καίει μια μεγάλη φωτιά που φωτίζει το εσωτερικό της σπηλιάς, ενώ μπροστά από τη φωτιά υπάρχει ένας δρόμος και ένας τοίχος, όπως τα παραπετάσματα που τοποθετούν οι θαυματοποιοί που χωρίζουν τους αλυσοδεμένους. Πάνω από τα παραπετάσματα οι θαυματοποιοί επιδεικνύουν τα ταχυδακτυλουργικά τους. («θαύματα δεικνύασιν»), ενώ κοντά σ’ αυτό το τοίχος άνθρωποι μεταφέρουν κάθε είδους αντικείμενα (ανδριάντες, αγάλματα ζώων, κ.λ.π) που προεξέχουν από τον τοίχο και οι σκιές αυτών των αντικειμένων πέφτουν μέσα στο εσωτερικό της σπηλιάς. Οι αλυσοδεμένοι θα βλέπουν μόνο τις σκιές αυτών των αντικειμένων όχι όμως και τις σκιές των ανθρώπων που τα κρατούν. Αν ακούσουν κάποιον απόηχο θα νομίσουν ότι έρχεται από τις ίδιες τις σκιές, θεωρώντας πως οι σκιές μιλάνε, καθόσον δεν έχουν δει πραγματικούς ανθρώπους, αλλά ούτε και άκουσαν ανθρώπινη φωνή.
Τώρα αν κάποιος από τους δεσμώτες ελευθερωθεί και στραφεί στην είσοδο της σπηλιάς και προς το φως, θα θαμπωθεί και δεν θα βλέπει τίποτε και θα χρειαστεί μία εκπαίδευση για να δει τελικά τα πραγματικά αντικείμενα, γιατί μια ζωή ζούσε με τις ψευδαισθήσεις. Όταν κάποιος κατορθώσει τελικά να ελευθερωθεί θα ενθυμηθεί τώρα τους συνδεσμώτες του που άφησε πίσω, θα νοιώσει γι’ αυτούς οίκτο γιατί δεν έχουν γνώση του πραγματικού κόσμου. Όταν μετά επιστρέψει πίσω στη σπηλιά για να μοιραστεί μαζί τους τη γνώση που απέκτησε, αλλά και για να τους ελευθερώσει από το σκοτάδι και να τους οδηγήσει στο φως, αυτοί θα τον χλεύαζαν και θα τον οδηγούσαν στο θάνατο.
Αποσυμβολισμός: Πώς μπορεί όμως να συγκριθεί η «αλληγορία του σπηλαίου» με τη δική μας κοινωνία; Στο ερώτημα αυτό θα επιχειρηθεί μια ανάλυση, η οποία θα αναφέρεται σε πολιτικά ζητήματα και όχι σε ζητήματα παιδείας ή κριτική της επιστήμης της εποχής μας.
1) Το «σπήλαιο» μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο χώρος μιας πολιτείας και κοινωνίας, εν προκειμένω της Ελλάδας, όπου έχουμε την «κοινωνία της εικόνας», την οποία όμως εικόνα ξέρουμε ποιος την ελέγχει και με την εικόνα αυτή βομβαρδιζόμαστε ακατάπαυστα. Ο έλεγχος της εικόνας-πληροφορίας έχει συγκεντρωθεί, στο μεγαλύτερο μέρος του, στα χέρια ενός ατόμου-«επιχειρηματία» και με την κυβερνητική αλλαγή συγκεντρώθηκε και στα χέρια του πρωθυπουργού για να ελέγχεται αποτελεσματικότερα. (ΚΥΠ, ΕΡΤ, Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο). Το άμεσο αποτέλεσμα αυτού του ασφυκτικού ελέγχου ήταν η απόκρυψη μέρους του τηλεγραφήματος της τότε Βρετανίδας πρωθυπουργού που αφορούσε το Μακεδονικό και η τοποθέτηση στην ΚΥΠ ατόμου με μη νόμιμα προσόντα. Το ιδιότυπο καθεστώς, ορισμένων Μ.Μ.Ε προβάλλει τις αρετές του πρωθυπουργού, που δεν υπάρχουν και αποθεώνουν ανύπαρκτα κυβερνητικά επιτεύγματα. Σε πολλά Μ.Μ.Ε οι δημοσιογράφοι δεν μπορούν να προβάλλουν τα πραγματικά γεγονότα, ώστε ο λαός να ενημερωθεί και να απελευθερωθεί από τα «δεσμά».
2)Οι δεσμώτες του «σπηλαίου», της ελληνικής κοινωνίας, παρακολουθούν όσα οι κρατούντες και ελέγχοντες προβάλλουν στον «τοίχο» και τα οποία αντανακλούν μία διαστρεβλωμένη πραγματικότητα, «σκιές», τις οποίες αποδέχονται οι «δεσμώτες», ως πραγματικότητα και αποτυπώνονται στα ιδεολογήματα περί «ανάπτυξης για όλους», για «νόμος και τάξη», για «ελεύθερη οικονομία», για «δουλειές για όλους», για «Δικαιοσύνη», για «υγιή ανταγωνισμό», για «επιστροφή στην κανονικότητα», και λοιπά ιδεοληπτικά ευτράπελα. Οι δεσμώτες-πολίτες-ψηφοφόροι, υιοθετούν τα προτάγματα-σκιές, ως πραγματικότητα, η οποία ανταλλάσσεται μέσα τους και δημιουργεί πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά στερεότυπα, ώστε να είναι αδύνατο να ανατραπούν από αυτούς τους ίδιους. Έτσι εξακολουθούν να παραμένουν δεσμώτες και να ταυτίζουν τα συμφέροντά τους και την τύχη τους με αυτούς που τους παραπλανούν καθόσον «μένουν καθηλωμένοι», αδύνατοι να αντιδράσουν.
3)Το «ανάχωμα» που παρεμβάλλεται πίσω από την πλάτη τους, αποσκοπεί στην απόκρυψη και την μη αποκάλυψη των πραγματικών γεγονότων, καθώς και αυτών που «κινούν τα νήματα» και στην προκειμένη περίπτωση είναι οι ελέγχοντες τον μεγάλο πλούτο της οικονομίας, οι οργανικοί και παραδοσιακοί διανοούμενοι (διαμορφωτές γνώμης, δημοσιογράφοι, ορισμένοι επαγγελματίες συνδικαλιστές, επαγγελματίες Μακεδονομάχοι, κ.λ.π), που στόχο έχουν την παραμόρφωση της πραγματικότητας και τον έλεγχο της συνείδησης και των αντιδράσεων. Οι δεσμώτες διαμορφώνουν μια φενακισμένη συνείδηση που ταυτίζεται με αυτή των «εκμεταλλευτών» τους.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι: 1) H προβολή του μεταναστευτικού προβλήματος το οποίο παρουσιαζόταν και προβαλλόταν ως «πρόσκληση» της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ προς τους μετανάστες, με αποτέλεσμα να μετατραπεί η χώρα σε «ξέφραγο αμπέλι», ενώ μεταγενέστερα, ως κυβέρνηση αυτοί οι ίδιοι, αποκάλυψαν τα πραγματικά αίτια και διαβεβαίωναν ότι το μεταναστευτικό είναι «ζήτημα γεωπολιτικής στρατηγικής», με τις ροές να διπλασιάζονται από τον Ιούλιο του 2019 και μετά, παρακολουθώντας αμήχανα τους «λαθρομετανάστες» τους. Και 2) Είναι η προβολή του Μακεδονικού, που παρουσιαζόταν και προβαλλόταν ως «ξεπούλημα της Μακεδονίας», ως «προδοσία», ως «ανταλλαγή με τη μη μείωση των συντάξεων», κ.λ.π., ενώ τώρα ως κυβέρνηση θεωρούν τη Συμφωνία των Πρεσπών ως εποικοδομητική, ως σωστή, κ.λ.π., και ότι όχι μόνον θα τη στηρίξουν, αλλά και θα την ΤΙΜΗΣΟΥΝ! Με τις πρακτικές αυτές εξαπάτησαν τους «δεσμώτες» και τους πολίτες με ίδιον όφελος, αφού τους απέκρυψαν την αλήθεια, που ήταν η κατάκτηση της εξουσίας.
4) Η έξοδος κάποιου δεσμώτη από το «σπήλαιο» και η επαφή του με την πραγματικότητα αντανακλά στον ενεργό και τον ενημερωμένο πολίτη, ο οποίος επιδιώκει να μάθει, να γνωρίσει, να ελέγξει και να ερευνήσει και στη συνέχεια να διοχετεύσει τις γνώσεις του και στους υπόλοιπους, για να «ελευθερωθούν» και αυτοί. «Χρέος κάθε προκομμένου, έλεγε ο Ιωάννης Βηλαράς, είναι η μόρφωση του λαού». Μέσα από την παιδεία ο άνθρωπος σπάει τα δεσμά του και γνωρίζει την πραγματικότητα και όταν αυτή η παιδεία περιορίζεται σε λίγους, οι πολλοί θα παραμείνουν δεσμώτες. Η ιδιωτική παιδεία και οι οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες δεν δημιουργούν εξίσωση δυνατοτήτων, δεν συμβάλλουν στην αύξηση των αγαθών της μόρφωσης, ώστε να επεκταθούν σε μεγαλύτερο μέρος του λαού και έτσι η πηγή της γνώσης τους είναι οι τα ελεγχόμενα Μ.Μ.Ε. που ελέγχουν τις εικόνες και τις «σκιές».
5) Η επιστροφή του απελευθερωμένου «δεσμώτη» συνοδεύεται με την μεταφορά καλών νέων, τα οποία μερικές φορές μπορούν να αποτελέσουν αιτία του χλευασμού του ή του θανάτου του. Ο μορφωμένος, ο εκπαιδευμένος, ο καλλιεργημένος, όταν μεταφέρει την αλήθεια, τις νέες ιδέες και αντιλήψεις που έρχονται σε σύγκρουση με τα στερεότυπα των «δεσμωτών», είναι δύσκολο να γίνει αποδεκτός και τούτο γιατί, όπως έλεγε και ο Φρειδερίκος Νίτσε, «οι άνθρωποι δεν θέλουν να ακούνε την αλήθεια, γιατί δεν θέλουν να καταστραφεί η ψευδαίσθησή τους». Λάβε υπόψη έναν μισθωτό, έναν εργαζόμενο, έναν μικροεπαγγελματία, έναν που ανήκει στη λεγόμενη, κατά κόρο, «μεσαία τάξη», είναι δύσκολο να αντιληφθεί ότι η σημερινή οικονομική πολιτική είναι προς όφελος των πλουσίων, κυριότατα, και ότι οι επιλογές του και οι πρακτικές του στηρίζουν αυτή την πολιτική που είναι εναντίον των συμφερόντων του. Γι αυτό έχουν φροντίσει οι «σκιές» των πραγματικών γεγονότων που μια ελίτ «διανοουμένων», με τη γκραμσιανή έννοια, διαστρεβλώνουν και προβάλλουν ως την πραγματικότητα. Έτσι οι ψευδαισθήσεις που δημιουργήθηκαν πρέπει να διαλυθούν και αυτό είναι καθήκον όλων των «προκομμένων». Το πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση είναι η αναγνώριση των ψευδαισθήσεων που αντιπροσωπεύονται με τις φευγαλέες σκιές στο τοίχωμα του σπηλαίου.
6) Όσοι κατόρθωσαν να σπάσουν τις αλυσίδες και να βγουν από το «σπήλαιο», τυφλώθηκαν από τη λάμψη του «Ήλιου» και επέστρεψαν στη «σπηλιά». Ο «Ήλιος» και το «φως» συμβολίζουν την αλήθεια, την πραγματική γνώση, το καλό και το Αγαθό. Όσοι συνήθισαν το «φως» είδαν καθαρά τη φύση των πραγματικών αντικειμένων και τη σκοπιμότητα αυτών και όχι τα αντίγραφα των αληθινών που έβλεπαν στη «σπηλιά» με τις «σκιές» και κατάλαβαν γρήγορα την πλάνη στην οποία ζούσαν όταν ήταν μέσα στη «σπηλιά». Τώρα αντιλαμβάνονται, όσοι είδαν πλέον το «φως», ότι εξαπατήθηκαν από τις εξαγγελίες και τις παροχολογίες της Ν.Δ. και των παραρτημάτων της, που κάθε μέρα ανακαλύπτονται και αποκαλύπτονται ποιοι βρίσκονται πίσω από τα πραγματικά γεγονότα τα οποία αλλοιώνουν και προβάλλουν τις σκιές των.
Για να διατηρηθούν οι «δεσμώτες» στην κατάστασή τους και να μη δουν το «φως», είναι απαραίτητο ο προπαγανδιστικός μηχανισμός, που συγκεντρώθηκε στα χέρια ενός ατόμου, του πρωθυπουργού, όχι μόνο να επιβιώσει και να γίνει αποτελεσματικότερος, αλλά να υποβάλλει και να ενσταλάξει προκαταλήψεις για να προκαταλάβει την κριτική, για να περιορίσει το εύρος της σκέψης ή στην καλύτερη περίπτωση να προβάλλει τη μέθοδο της ψευδοκριτικής, που εφαρμόζεται από την «υπεύθυνη διανόηση» ή τους «αντικειμενικούς και αδέσμευτους δημοσιογράφους», που μεταπήδησαν στην υπηρεσία του Μεγάρου Μαξίμου, ων ουκ έστιν αριθμός.
Όλοι αυτοί εκπέμπουν και αντανακλούν την εικόνα ενός κόσμου που εξυπηρετεί τα συμφέροντα και τις προοπτικές των πωλητών και των αγοραστών του «προϊόντος», συμμερίζονται τις φιλοδοξίες και τις στάσεις των «εργοδοτών» τους, εσωτερικεύουν τις αξίες τους και ως «υποτελείς» και «εργαλεία» των τις μεταλαμπαδεύουν στους «δεσμώτες».
Η Πλατωνική «αλληγορία του σπηλαίου» υπήρξε η πιο διάσημη αλληγορία που επηρέασε τη δυτική σκέψη και εξακολουθεί να επηρεάζει ακόμη και τη σύγχρονη. Ο καθένας μας μπορεί να φωτογραφηθεί μέσα σε αυτή και να σταθμίσει τις στάσεις και τις συμπεριφορές του, τόσο στην παιδεία, όσο και σε άλλα επίπεδα όπως η κοινωνία, η οικονομία, η πολιτική, κ.λ.π.
ΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΟ
