Διακωμώδηση συμβόλων: επαναστατική πράξη ή ασέλγεια; 

Από την ανεξάντλητη δεξαμενή της επικαιρότητας το θέμα του σημερινού επιφυλλιδικού σημειώματος. Μια ομάδα κορασίδων, δέκα τον αριθμό, παρήλασε κατά την μαθητική παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου στο Δήμο της Νέας Φιλαδέλφειας- Νέας Χαλκηδόνας με το αλά Monty Python περπάτημά τους μπροστά από τους επίσημους προκαλώντας σωρεία, αλλά και ποικιλία αντιδράσεων. 

Έχει, νομίζω, ενδιαφέρον να δούμε, και μάλιστα με προσοχή, το σχετικό κείμενο-μανιφέστο των δέκα κοριτσιών σε αθηναϊκή εφημερίδα( Εφημερίδα των Συντακτών).«Στρατιωτάκια ακούνητα, μέρα ή νύχτα;Στρατιωτάκια ακούρδιστα, μέρα ή νύχτα; Πώς στα παιδικά παιχνίδια εμπλέκονται οι αρχηγοί, οι στρατοί και τα στρατιωτάκια τους; Στρατοί που κάνουν πολέμους, βομβαρδισμούς, επεμβάσεις. Και εμείς επέμβαση εκτάκτου ανάγκης κάναμε, αλλά χωρίς την παραμικρή άσκηση βίας. Καλλιτεχνική επέμβαση, κάτι σαν παιχνίδι.Υπήρξαμε για λίγο στρατιωτάκια που αρχίζουν να ξεκουρδίζονται, να βραχυκυκλώνουν απέναντι στις διαταγές, τα παραγγέλματα, τα εμβατήρια. ίσως γιατί πλέον δεν μας πείθουν οι ιδέες που ενσαρκώνονται σε όλα αυτά.

Τι κοινό μπορεί να 'χει ο μιλιταρισμός με την ελευθερία; Τι σχέση μπορεί να 'χει η υπεράσπιση της ελευθερίας ενός λαού με τον πατριωτισμό που διδασκόμαστε από μικρά παιδιά; Στα σχολεία, στις παρελάσεις, παντού.

Ο πόλεμος του ανθρώπου για την ελευθερία του δεν είναι έπος ούτε τραγωδία. Είναι η ίδια η ζωή εν κινήσει. Κίνηση που δεν μπορεί να ελεγχθεί και να μπει σε καλούπια. Γι' αυτό και εμείς μπήκαμε στην παρέλαση ακαλούπωτοι… Υπό την πνευματική μπαγκέτα του μεγάλου στρατάρχη της αγγλικής κωμωδίας, John Cleese και όσων μας έχουν διδάξει οι Monty Python. Με το δικό μας silly walk και ρυθμό. Στα μάτια των επισήμων και πολλών θεατών, είδαμε την περιέργεια, την έκπληξη αλλά και την υποτίμηση. Άλλοι μας γιούχαραν, άλλοι μας πέρασαν για "προβληματικά παιδιά". Αυτά ακριβώς είναι τα όρια του πατριωτισμού τους. Η πατρίδα των κανονικών, των προβλέψιμων, των άριστων. Εμείς ήρθαμε από άλλες πατρίδες. τις πατρίδες των περιττών, των απρόβλεπτων, των ζωντανών. Εις οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί ελευθερίας, λοιπόν. 

Υ.Γ.

Επιλέξαμε να πάμε στο δήμο της Ν. Φιλαδέλφειας- Ν. Χαλκηδόνας σε μια γειτονιά χτισμένη από πρόσφυγες, τους κατεξοχήν περιττούς και απόβλητους της ελληνικής κοινωνίας και τότε και τώρα».

Και τώρα, στην ψύχραιμη όσο και νηφάλια προσέγγιση της πράξης τους. Ξεκινώντας από τον εννοιολογικό προσδιορισμό ( αυτό που ονομάζουμε «ονομάτων επίσκεψη») της λέξης «σύμβολο» , ως ένα ωφέλιμο τρόπο διαλόγου, από το αρχαίο ρήμα «συμβάλλω», το οποίο αρχικά ανήκε στην πολεμική ορολογία ( στην Ιλιάδα λόγου χάρη «συμβάλλονται» τα όπλα και τα σώματα των πολεμιστών) «σύμβολον», κατά τον αείμνηστο καθηγητή Δ.Ν. Μαρωνίτη, «σημαίνει το μέσο αυτόματης αναγνώρισης μιας συμφωνημένης αλληγορίας. Από εκεί και πέρα η ίδια λέξη πολλαπλασιάζει τις κυριολεκτικές και μεταφορικές σημασίες της, εισδύοντας σε πολλούς τομείς της κοινωνικής αλλά και της οικονομικής ζωής» ( Δ.Ν.Μαρωνίτης , Γνώμες : Τα σύμβολα της γλώσσας, εφημ.ΤΟ ΒΗΜΑ 24-11-2008). Σε ό,τι αφορά τη νεοελληνική σημασιολόγηση της λέξης , προσφεύγοντας στο έγκυρο Λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη, στο οικείο λήμμα διαβάζουμε: «αντικείμενο, έμψυχο ον ή αισθητό σημείο, που λόγω της μορφής ή της φύσης του συνδέεται συνειρμικά με μια αφηρημένη συνήθως έννοια […] και με το οποίο παριστάνουμε αυτή την έννοια».. Ακολουθούν παραδείγματα: η σημαία σύμβολο της πατρίδας· ο σταυρός σύμβολο ιερό του χριστιανισμού· το περιστέρι σύμβολο της ειρήνης· το όνομα του Ιούδα σύμβολο της προδοσίας ¬ και πάει λέγοντας. Και εδώ πάντως, στη νεοελληνική δηλαδή πραγματολογία και γλώσσα, η λέξη «σύμβολον» λεξικογραφικά δεν προσβάλλεται ως ιδεολογικό παραμόρφωμα.

Και ο ως άνω αρθρογράφος συνεχίζει: «Αν δεχτούμε ότι τα σύμβολα και η συμβολική γλώσσα αποτελούν υπέρθεση κατά κάποιον τρόπο της παρομοίωσης και της μεταφοράς· αν θυμηθούμε την ευρηματική ωφέλεια των αριθμών ως μαθηματικών συμβόλων αλλά και των αλφαβητικών γραμμάτων ως σωτήριων συμβόλων της γραφής· αν σκεφτούμε το λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό κίνημα του συμβολισμού, στο οποίο ακούμπησε ο μοντερνισμός του αιώνα μας· τότε οφείλουμε να υποδεχτούμε τα σύμβολα κάθε λογής ως τότε οφείλουμε να υποδεχτούμε τα σύμβολα κάθε λογής ως αναφαίρετο παραπλήρωμα της ανθρώπινης έκφρασης και επικοινωνίας. Εξάλλου ο αυστηρότερος γλωσσικός έλεγχος εύκολα αποδεικνύει ότι, τουλάχιστον ποσοτικά, η κυριολεξία υπολείπεται πολύ από τους μεταφορικούς, επομένως και τους συμβολικούς, ελιγμούς της γλώσσας». 

Όλες οι προηγούμενες επιφυλάξεις, δεν αναιρούν βεβαίως τον λόγο προβληματισμού, έντονης ανησυχίας, ακόμη και διαμαρτυρίας, για την κατάχρηση κάποιων εθνικών και λατρευτικών συμβόλων τόσο από ένα τμήμα, φανατικό και φανατισμένο, της ελληνορθόδοξης εκκλησίας μας , όσο και από ένα, μεγαλύτερο αυτό ,τμήμα του πολιτικού μας κόσμου. Παρά ταύτα, ακόμη και αυτά τα σύμβολα, που κατάφωρα τα εκμεταλλεύονται στις μέρες μας οι όχι πάντα αθώοι συμβολομανείς , ανήκουν στην πραγματολογική και γλωσσική μας παράδοση, και δεν πρέπει συλλήβδην να διαγραφούν· χωρίς ωστόσο τούτο να αποκλείει τον δριμύ έλεγχο της ιδεολογικής τους κατάχρησης. Σε τούτο το σημείο ωφέλιμο είναι να αναλογιστούμε το δίστιχο του Νομπελίστα ποιητή μας Γ. Σεφέρη, με το οποίο είχε καταγγείλει στα χρόνια της χούντας τη δολοφονία κάποιων, προφανώς συμβολικών, λέξεων. Το αντιγράφω: «Ελλάς· πυρ! Ελλήνων· πυρ! Χριστιανών· πυρ! Τρεις λέξεις νεκρές. Γιατί τις σκοτώσατε;». Θυμίζω ακόμη πως η σβάστικα, λέξη σανσκριτική («svasktika») που σήμαινε ευημερία και τύχη, ιερό σύμβολο με ιστορία 12.000 ετών ( από τους αρχαίους Ινδούς και Βουδιστές μέχρι τους πρώτους Χριστιανούς) είναι ένα σύμβολο που έχει ταυτιστεί με την πιο μαύρη σελίδα της ιστορίας, το ναζισμό και με έναν από τους πιο μισητούς αρχηγούς, τον Χίτλερ. 

Του Γιάννη Γιώσα, Φιλόλογου- Συγγραφέα