Του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΦΑΡΜΑΚΗ

Η σημερινή ημέρα (8 Νοεμβρίου 2019) είναι ημέρα μνήμης-χρέους και αναστοχασμού, όχι μόνο για το ιστορικό Γραμμένο, αλλά και για όλο τον ελληνισμό.

Και τούτο γιατί στη μνήμη μας έρχονται οι μεγάλες μορφές της ευγενικής προσφοράς των Ηπειρωτών Ευεργετών, που συνέβαλαν στην αναζωογόνηση του ελληνικού πνεύματος και στην αναγέννηση του «πεπτωκότος Γένους». Το Γραμμένο γέννησε τον Παύλο Ζωσιμά, πατέρα των Ζωσιμάδων και τον Ζώη Καλάνη, το Ζαγόρι τους Ριζάρηδες, το Μέτσοβο τον Αβέρωφ και τον Τοσίτσα, η Χοταχόβα τον Αρσάκη, το Λάμποβο τους Ζάππα και τα Ιωάννινα τους Ζωσιμάδες, που εδραίωσαν το Ηπειρωτικό όνομα σε κάθε ελληνική συνείδηση, μέσα και έξω από τα όρια της Ελλάδας.

Εννιά παιδιά ήταν οι Ζωσιμάδες, έξι αγόρια και τρία κορίτσια. Τα αγόρια ακολούθησαν τον γνώριμο δρόμο του εμπορίου. Οι τρεις, Θεοδόσιος και Μιχάλης, ο Ιωάννης πέθανε μικρός, στη Βενετία και οι υπόλοιποι τρεις Αναστάσιος, Νικόλαος και Ζώης, στη Νίζνα της τότε Ρωσίας. Στον κατάλογο της πόλης Νίζνα αναφέρεται ότι κατοικούν 226 οικογένειες Ελλήνων «..ως και οι ευεργέται της ανθρωπότητος Ζωσιμάδες». Στη συνέχεια, μετά τον θάνατο του Θεοδοσίου το 1793, οι εναπομείναντες τέσσερις,  μετέφεραν το κέντρο των εμπορικών δραστηριοτήτων τους στη Μόσχα. Οι ευνοϊκές εμπορικές συνθήκες που επικρατούσαν για τους  Έλληνες της Ρωσίας αποτέλεσαν το εφαλτήριο για την ανάπτυξη του «δαιμόνιου» εμπορικού πνεύματος των Ζωσιμάδων. 

Στη Μόσχα επιδόθηκαν με ζήλο στις επιχειρήσεις τους και διαπρέπουν όχι μόνο στο εμπόριο αλλά και στις αγαθοεργίες. Στο ελληνικό μοναστήρι της Μόσχας «παλαιός Νικόλαος» αναφέρεται μεταξύ των άλλων ότι «ζούσε ένας από τους πλουσιοτέρους ‘Έλληνες της Μόσχας, ο Ηπειρώτης Ζώης Ζωσιμάς», ο οποίος τιμήθηκε για τις δωρεές. Δώρισε στο Ορφανοτροφείο Μόσχας  20.000 ρούβλια για μισθό του δασκάλου της Ελληνικής γλώσσας και διένειμε δωρεάν βιβλίων στους μαθητές. Στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας πρόσφερε χιλιάδες ρούβλια και αγρό με οικία σε ύψωμα στα περίχωρα της Μόσχας. 6.000 ρούβλια δώρισε στην Αυτοκρατορική Εταιρεία των Φυσικών. 12.000 ρούβλια δώρισε στο Γυμνάσιο Μόσχας για τη σύσταση νέας τάξης, στην οποία θα παραδίδονταν τα ελληνικά. Χρηματοδότησε την Ιατρο- χειρουργική Ακαδημία Μόσχας για τη διατήρηση ενός Έλληνα δασκάλου εκεί. Για τις προσφορές του στην «Ιατρική και Χειρουργική Ακαδημία και το Πανεπιστήμιο της Μόσχας», ο Ζώης τιμήθηκε από το Ρώσο Αυτοκράτορα με τα παράσημα της Αγίας Άννας 2ου βαθμού και του Αγίου Βλαδίμηρου 4ου βαθμού. 

Σε επίσκεψη που έκανε στην Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησίας στη Μόσχα η μητέρα του αυτοκράτορα Μαρία, επαίνεσε τον Ζώη Ζωσιμά για τις ευεργεσίες του τόσο προς τους ομογενείς, όσο και προς το γένος των Ρώσων και παρότρυνε τους ομογενείς, λέγοντάς τους: «Στον άνδρα αυτό, ω Γραικοί, πρέπει να δείχνετε μεγάλο σεβασμό και να τον θεωρείτε ως καύχημα τους Γένους σας». Η βοήθεια του προς την πατρίδα αποδεικνύεται από την καταχώρησή του στον Κρυπτογραφικό Κώδικα της Φιλικής Εταιρείας, στον οποίο ο Ζώης Ζωσιμάς εμφανίζεται με το συνθηματικό όνομα «πατέρας».

Οι δωρεές συνεχίζονται με το Νικόλαο Ζωσιμά ο οποίος δώρισε στην Πρακτικο-Εμπορική Ακαδημία 93.482 ρούβλια, στο Ορφανοτροφείο 20.000 ρούβλια, στο Γραικικό Μοναστήρι 10.000 ρούβλια και οι δωρεές συνεχίζονται.

Απέναντι σ’ αυτό το μέγεθος της προσφοράς το Γένος δεν μπορούσε να μείνει αδιάφορο και γι’ αυτό πριν ακόμη αποκτήσει την ανεξαρτησία του έστειλε, κατά την Γ΄ Εθνοσυνέλυση των Ελλήνων, (Τριζίνα 5 Μαϊου 1827) επιστολή «Προς τους Κυρίους αδελφούς Ζωσιμάδας και τους ζητούσε να ενισχύσουν το σκοπό της απόκτησης βιβλιοθηκών, την ανέγερση σχολείων και την επιστροφή μορφωμένων δασκάλων από την Ευρώπη, καθόσον το Γένος, γράφουν, «μάχεται διά τα απαράγραπτα δίκαιά του, και θριαμβεύει κατά της τυραννίας, διά ν’ αποκατασταθεί άξιον του πεπολιτισμένου κόσμου, να καυχηθή ανεπαισχύντως εις το ελληνικόν όνομα». Ένα χρόνο αργότερα, το 1828, ο Ιωάννης Καποδίστριας (Αίγινα 23 Δεκεμβρίου 1828) αποστέλλει στο Νικόλαο Ζωσιμά, ως κληρονόμο της Αδελφότητας, στη Μόσχα επιστολή με την οποία τον ευχαριστεί για την αποστολή 24 κιβωτών με βιβλία για την εκπαίδευση της ελληνικής νεολαίας και ταυτόχρονα εκφράζει το αίσθημά του «προς την υμετέραν κορυφήν, κληρονόμον της μεγαλοψύχου φιλοπατρίας αδελφών εσαεί αοιδίμων και μακαρίων».

Στις 16 Σεπτεμβρίου 1829 ο Νικόλαος Ζωσιμάς διαθέτει 100.000 ρούβλια για τη σύσταση κληροδοτήματος με τον τίτλο «ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΜΑ ΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΖΩΣΙΜΑ». Το κληροδότημα αυτό ήταν (και είναι;) άγνωστο, όταν κατά τύχη το «ανακάλυψα», το 1997, όταν ήμουν αντιδήμαρχος Ιωαννίνων, μέσω συναδέλφου μου στο Υπουργείο Οικονομικών, το οποίο διαχειρίζεται αυτό. Το Υπουργείο Οικονομικών τροποποίησε τη διαθήκη το 1989, μέσω του Εφετείου Αθηνών, χωρίς όμως κανένας φορέας της Ηπείρου να γνωρίζει, αφού προορίζεται για τη χορήγηση υποτροφιών σε  μαθητές από την Ήπειρο, που για πρώτη φορά δημοσιεύτηκε η σχετική προκήρυξη το 1997. Το χρηματικό υπόλοιπο του κληροδοτήματος αυτού ανερχόταν το 1995 σε 32.022.000 δραχμές, ενώ το 1996 σε 36.000.000 δραχμές. 

Στην Αθήνα ο Νικόλαος έστειλε και την περίφημη συλλογή του για να συσταθεί Μουσείο, ενθάρρυνε την ίδρυση της Εθνικής Τράπεζας αγοράζοντας 500 μετοχές. Ο βασιλιάς Όθων βράβευσε τις ευεργεσίες του με την απονομή  στο Νικόλαο του παρασήμου του Σωτήρος 2ου βαθμού και στη συνέχεια του 3ου βαθμού.

Η αύξηση του πλούτου των Ζωσιμάδων δεν συνέβαλε στην αλλοίωση της ψυχής και του φρονήματός των. Δεν κατασκεύασαν πολυτελή μέγαρα για τη διαμονή τους, ούτε χρησιμοποιούσαν πολυτελείς άμαξες για τη μετακίνησή τους. Στόλισαν τον πλούτο με αρετές. Η συσσώρευσή του πλούτου τους, αλλά και η καλή και χρηστή διαχείρισή του, αποσκοπούσε στο καλό του ανθρώπου και της ιδιαίτερης πατρίδας τους.  

Η ασίγαστη επιθυμία τους για προσφορά βρίσκει την έκφρασή της στη χρηματοδότηση των ελληνικών βιβλίων που τυπώνονται τη Βενετία από τους Γλυκήδες. Ο Αδαμάντιος Κοραής συνέδεσε το όνομά του και την πνευματική του δραστηριότητα με τους Ζωσιμάδες. Με δαπάνες της Αδελφότητας των Ζωσιμάδων ανάστησε την Ελληνική Βιβλιοθήκη, έναν ολόκληρο πνευματικό θησαυρό που τον πρόσφερε στο υπόδουλο Γένος. Στις εκδόσεις από απλή ευσυνειδησία και από χρέος και όχι από κολακευτικό έπαινο τον οποίο ποτέ δεν απαίτησαν οι Ζωσιμάδες, αναγραφόταν σε κάθε τόμο ότι η έκδοση γίνεται «δαπάνη αδρά της των Ζωσιμάδων Γενναίας Αυταδελφότητος», καθώς  και «φιλοτίμω δαπάνη των αδελφών Ζωσιμάδων, παιδείας ένεκα των την εν Ελλάδι φωνήν διδασκομένων Ελλήνων».

Με γενναιόδωρη επίσης δαπάνη της Αδελφότητας Ζωσιμάδων εκδίδονται  και η Ομήρου Οδύσσεια, βιβλία του Ευγένιο Βούλγαρη, θρησκευτικά βιβλία, έργα του Θουκυδίδη και πολλών άλλων, τα οποία διατίθενται «επί τω διανεμηθήναι δωρεάν τοις φιλεπιστήμοσιν Ελλήνων Νεανίσκοις». Με την ευρύτατη χρηματοδότηση των βιβλίων, οι Ζωσιμάδες συνέβαλαν στη δημιουργία μιας κοινωνικής βαθμίδας Ελλήνων Μορφωμένων αστών, οι οποίοι υποστήριξαν την παιδεία ως ένα γενικό κοινωνικό αγαθό που συμβάλει στην επέκταση του εμπορίου και στην μόρφωση των υπόδουλων Ελλήνων, και καθώς έλεγε ο Αδαμάντιος Κοραής, «το Έθνος για να λυτρωθεί πρέπει πρώτα να μορφωθεί». Κάθε ελληνικό βιβλίο που έβλεπε το φως, οι Ζωσιμάδες συνέτρεχαν και συνέβαλαν στη έκδοσή του.

Τους πιο πλούσιους καρπούς της ευεργεσίας απόλαυσαν τα Ιωάννινα. Στα 1828 άρχισε η σύσταση «σχολείου φερώνυμου» στα Ιωάννινα με σκοπό να γίνει και να αποτελέσει το σχολείο αυτό την εκπαιδευτική πρωτοπορία της πόλης. Η Ζωσιμαία Σχολή, μαζί με τη Μεγάλη του Γένους Σχολή και την Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης αποτέλεσαν τα τρία αξιόλογα πνευματικά κέντρα της ελληνικής παιδείας. Η Ζωσιμαία Σχολή απορρόφησε τις ήδη υπάρχουσες στην πόλη των Ιωαννίνων, Μαρουτσαία και Καπλάνειο Σχολή.

Η Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων προσέφερε στους νέους ουσιαστική μόρφωση και παρά το γεγονός ότι λειτουργούσε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, το νεωτερικό πνεύμα επικράτησε απέναντι στους «μισομαθείς, τους φωτοσβέστες και τους εχθρούς της μάθησης», που κρατούσαν τον Ελληνικό λαό σε «παχυλή αμάθεια». Ο Νικόλαος Ζωσιμάς, άλλωστε, επιθυμούσε τη δημιουργία σχολείου στα Ιωάννινα που να λειτουργεί στα πρότυπα των ευρωπαϊκών σχολείων, ανεξάρτητο από κάθε αρχή, για να μπορέσουν οι διδάσκοντες να μεταφέρουν στη νεοελληνική νεολαία το μεταρρυθμιστικό και νεωτερικό ευρωπαϊκό πνεύμα για την αναγέννηση του τόπου. Επιθυμούσε να γίνει το σχολείο «κατ’ ίχνος της πεφωτισμένης Ευρώπης».

Το ελληνικό όνομα, γράφει ο ιστορικός Φιλήμων, τιμούν και εκείνοι όσοι συνέδραμαν υλικά στην έκδοση βιβλίων, τη σύσταση βιβλιοθηκών και την εκπαίδευση πολλών νέων στην Ευρώπη. Μεταξύ δε αυτών διαπρέπουν, προ πάντων, οι αξιότιμοι Ζωσιμάδες, οι οποίοι διαχειρίστηκαν ωφέλιμα τα πλούτη τους.

Οι Ζωσιμάδες, άνθρωποι με δυναμισμό, αλλά και με θεοσέβεια περιόρισαν τις βιοποριστικές δαπάνες στα πιο απαραίτητα, δεν παντρεύτηκαν, για εκπληρώσουν το ιερό χρέος προς την πατρίδα και τους συνανθρώπους. Υιοθέτησαν τα ορφανά και τα φτωχά απιδιά των ομογενών, διέθεσαν χρήματα για την ανέγερση και επισκευή των πυρπολημένων ναών, για την φροντίδα και την προστασία των φτωχών, των ορφανών, των χήρων, των αρρώστων και των φυλακισμένων.

Η τιτάνια προσφορά των Ζωσιμάδων προς την πατρίδα δεν άργησε να αναγνωριστεί. Η Επτανησιακή Πολιτεία διόρισε τον Μιχαήλ Γενικό της Πρόξενο στο Λιβόρνο και κατέγραψε αυτόν, καθώς και τους Νικόλαο και Ζώη στην ευγενή της Σύγκλητο το 1804, λόγω των ευεργεσιών τους προς την πόλη του Λιβόρνο. Ο μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιος, με δύο γράμματά του στις 10, 22 Ιουλίου 1821 απευθύνεται προς τους Ζωσιμάδες και τους άλλους Ηπειρώτες της Ρωσίας και τους ζητά να ενισχύσουν τον απελευθερωτικό αγώνα. Ο Ιωάννης Καποδίστριας στρέφεται, κυρίως, προς τον Ζώη Ζωσιμά και τους άλλους Ηπειρώτες και τους καλεί λέγοντας: «Βοηθήσατε ταχέως, χείρα γενναίαν ταχέως εκτείνατε…».

Ο Ι Καποδίστριας επικαλείται την ύπαρξη των τόκων που προορίζονταν για τα σχολεία των Ιωαννίνων και που ήταν καταβεβλημένοι στο Ταμείο του Νοσοκομείου της Μόσχας, οι οποίοι πρέπει να χρησιμοποιηθούν για την εθνική υπόθεση, λεγοντας: «..Αλλ’ ιδού καιρός να χρησιμοποιηθώσι τα χρήματα ταύτα εις ενίσχυσιν της πατρίδος, εξ’ ης και τα σχολεία θα αποκατασταθούν, τα προικισμένα με κεφάλαια…» και το Έθνος. «…άμα αναλαβόν, θέλει αποδώσει τα οφειλόμενα…».

Την ευγνωμοσύνη προς την Ζωσιμαία Αδελφότητα για την προσφορά τους προς την πατρίδα, εκφράζουν με επιστολή τους, το 1841, προς το Νικόλαο Ζωσιμά, και οι  επίτροποι των τεσσάρων εκκλησιών και του Νοσοκομείου της πόλης των Ιωαννίνων, γράφοντας: «Πανευγενέστατε, φιλανθρωπότατε και ευεργέτα Νικόλαε Ζωσιμά.

Η πατρίς ποτέ δεν ημπορεί να σας προσφέρη την ικανότητα της ευχαριστήσεως οπού ακαταπαύστως από τα πλούσια ελέη σας ευεργετείται, αι αδραί δαπάναι σας κατά αιρούς εις το μόνον συστατικόν της ανθρωπότητος λέγομεν το να ανοίξετε σχολεία, να διανείμετε βιβλία προς φωτισμόν των τέκνων απάντων της πατρίδος μας και απάσας τας πέριξ επαρχίας, εν ταυτώ δε τα πλούσια ελέη σας εις ενδυμασίας ενδεών γυμνών, εις χρήματα δεδόμενα εκπεπτωκότων φαμηλιών επρόφθασαν, οποία γλώσσα; Οποίον στόμα; Οποια χείλη ίστανται ακίνητα ή αργά; Αλλ’ ακαταπάυστως βοώντα, φωνάζοντα, αλλαλάζοντα αναπέμπουν ύμνους και δοξασίας εις τον Υπεράγαθον Θεόν διά την πολύχρονον ζωήν, υγείαν και ευδαιμονίαν της πανευγενείας σας».

Η εφημερίδα «Αμάλθεια» της Σμύρνης στις 23-11-1845, γράφει, μεταξύ των άλλων: «Η Σχολή των Ζωσιμάδων δεν ανήκει εις τα Ιωάννινα, ουδ’ εις την Ήπειρον μόνον, αλλ’ εις τας χώρας όλας τας μεταξύ Αίμου και Όρθυος, Αδριατικού και Αιγαίου… και εις όλας αυτάς τας χώρας τα Ιωάννινα προτίθενται να μεταδίδωσι φώτα και εις το εξής, ως άλλοτε μετέδιδον».

Ο Ιωάννης Λαμπρίδης αναφερόμενος, κατά το μνημόσυνο των αοιδίμων Ζωσιμάδων στις 8-11-1879, λέγει, μεταξύ των άλλων και τα εξής για την εκπαιδευτική δράδη της Ζωσιμαίας Σχολής: «…Το πνευματικόν αυτών φυτώριον είναι πανελλήνιον, πολλούς πανταχόθεν της Ηπείρου και πολλών άλλων μερών εις τους αειθαλείς των Μουσών και Χαρίτων λειμώνας ξεναγίσαν και ξεναγίζον». Ο Χρίστος Χριστοβασίλης (εφημερίδα Ελευθερία 7-11-1929) γράφει ότι «ΟΙ φιλόμουσοι Ζωσιμάδες, ως απεκαλούντο τότε ούτοι παρά σύμπαντος του Ελληνισμού, έχυσαν το αφυπνιστικόν φως της παιδείας εις τον κοιμώμενον ακόμη ελληνισμόν…».

Ευεργέτες Ηπειρώτες και διδάσκαλοι του Γένους σφυρηλάτησαν μια στενή σχέση. Οι πρώτοι άνοιξαν τους κρουνούς του πλούτου τους και οι δεύτεροι άνοιξαν τους κρουνούς του πνεύματος και συνέβαλαν και οι δυο στη θεμελίωση του λαμπρού οικοδομήματος της παιδείας. Οι Ηπειρώτες, αναφέρει ο Σπυρίδων Λάμπρος, έχουν τρία ταμεία. Ένα για την πόλη που ζουν και δραστηριοποιούνται, ένα για την πατρίδα, την Ελλάδα και ένα για την γενέτειρά τους και ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η διαχείριση του πλούτου από τους Ζωσιμάδες και τον Ζώη Καπλάνη (1736-20-12-1806). 

Η οικογένεια Καπλάνη ήταν από τις πιο εύρωστες του Γραμμένου,ο δε πατέρας του Κωνσταντίνος Καπλάνης ήταν ένας από τους προύχοντες του χωριού. Ο Ζώης Καπλάνης γεννήθηκε το 1736 στο Γραμμένο, αλλά ορφάνεψε από μικρός. Μετά το δεύτερο γάμο του πατέρα του και τον θάνατό του στη συνέχεια, έρχεται στα Ιωάννινα σε ηλικία 14 ετών, εργάζεται στα καταστήματα γουνοποιίας των συγγενών του και παράλληλα βελτιώνει τις γνώσεις του. Το 1754 προσλαμβάνεται από τον Παναγιώτη Χατζηνίκο στο Βουκουρέστι και λόγω  της εργατικότητας και της φιλοτιμίας του γίνεται συνέταιρος μαζί του. Μετά από αρκετά χρόνια συνεργασίας λύεται η συνεργασία με τον Χατζηνίκο και ο Ζώης Καπλάνης εγκαθίσταται στη Μόσχα.

Με την εγκατάστασή του στη Μόσχα συντρέχει και βοηθά τους φτωχούς ομογενείς, εκδηλώνοντας τη ροπή του προς τα κοινωνικά και θεάρεστα έργα, συνεχίζοντας έτσι την ευποιία του Χατζηνίκου και των Ζωσιμάδων. Από  το 1797 καταθέτει στο Αυτοκρατορικό Ορφανοτροφείο Μόσχας 10.000 ρούβλια για να ενισχύεται με τους τόκους το Νοσοκομείο των Ιωαννίνων και από το επόμενο έτος αναλαμβάνει την οικονομική στήριξη της νεότευκτης Μαρουτσαίας σχολής Ιωαννίνων, εφοδιάζοντάς την με «βιβλία αρκετά παντός είδους και με όργανα μαθηματικά». 

Το 1806 με Πατριαρχικό ο Ζώης Καπλάνης ιδρύει την Καπλάνειο Σχολή, με σκοπό τον «…φωτισμό του πεπτωκότος φιλτάτου γένους μου» και αναγνωρίζοντας ως καθήκον του  «…να καταξοδεύει όλην του την περιουσία διά τα παιδιά της πατρίδος του». Η πρώτη χρηματοδότηση με 100.000 αφορούσε την ανέγερσή της και 24.500 χ. ρούβλια διατέθηκαν για μισθό δασκάλου ξένων διαλέκτων και την ενίσχυση απόρων μαθητών. Πρώτος αρχιδιδάσκαλος της Καπλανείου Σχολής υπήρξε ο Αθανάσιος Ψαλίδας, ο οποίος συνέδεσε τη δράση της με το όνομά του.

Η Καπλάνειος Σχολή αποτέλεσε τη συνέχεια της Μαρούτσειας Σχολής και μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα καθιερώθηκε ως Σχολή στην οποία διδασκόταν με αποτελεσματικό παιδαγωγικό τρόπο, τόσο η κλασική γραμματεία, όσο και η νεώτερη επιστήμη και η φιλοσοφία. Ειδικότερα ο Α. Ψαλίδας δίδασκε «στοιχεία φιλοσοφίας κατά τους νεωτέρους της Ευρώπης,», μαθηματικά, Πειραματική Φυσική, Μαθηματική Γεωγραφία, σε αντίθεση με την άλλη σχολή των Ιωαννίνων, την Μπαλαναία Σχολή, που κυριαρχείτο από τον εκπαιδευτικό συντηρητισμό. Ο Ψαλίδας εισήγαγε στην Καπλάνειο Σχολή τη νέα μέθοδο διδασκαλίας, τη διδασκαλία της νεώτερης ελληνικής και ευρωπαϊκής σκέψης, τη λατινική γλώσσα, την ιστορία, τη διδασκαλία ξένων γλωσσών και την εκμάθηση της «θεωρίας του εμπορίου», με πλήρη σειρά εμπορικών μαθημάτων.

Εισάγονται στην εκπαιδευτική δραστηριότητα της πόλης καινοτόμες νεωτερικές ιδέες και επιστήμες, όπως η φυσική, η χημεία και η οπτική, η μεταφυσική και η κοσμολογία, καθόσον για πρώτη φορά εισάγεται η θεωρία του Κοπέρνικου, «η οποία μετακινώντας τη γη από το κέντρο του κόσμου και τοποθετώντας την μεταξύ των πλανητών, υπονόμευσε αυτά τα ίδια τα θεμέλια της παραδοσιακής παγκόσμιας τάξης». Οι εκπαιδευτικές αυτές τομές συνιστούσαν ένα πραγματικά μεγάλο βήμα στο πνευματικό και εκπαιδευτικό γίγνεσθαι της πόλης των Ιωαννίνων. Η ρηξικέλευθη, καινοτόμα και νεωτερική  διδασκαλία του Ψαλίδα μέσα από την Καπλάνειο Σχολή είχε σαν αποτέλεσμα την έχθρα των Μπαλάνων και των συντηρητικών κύκλων της πόλης των Ιωαννίνων. Ο Ψαλίδας κατηγορήθηκε ως «άθεος, άσοφος, ανεπιστήμων και αμαθέστατος». Οι περιηγητές που επισκέφθηκαν τα Ιωάννινα και συνομίλησαν μαζί του τον χαρακτήρισαν ως «έναν από τους πνευματικούς ηγέτες της Νέα Ελλάδας», ενώ η  ιστορία  κατέταξε τον Ψαλίδα στους κορυφαίους εκπροσώπους του νεοελληνικού Διαφωτισμού και η φήμη του «απέβη παροιμιώδης εν τε Ιωαννίνοις και πέραν αυτών».

Την προσφορά και τις αρετές των Ζωσιμάδων, του Ζώη Καπλάνη και όλων των Ηπειρωτών Ευεργετών, δεν μπορεί να τη σβήσει ο χρόνος και όπως έλεγε και ο Ευρυπίδης «ου τα λείψανα των αγαθών ανδρών αφαιρείται χρόνος, α δ’ αρετά και θανούσα λάμπει». (Τα έργα των καλών ανθρώπων δεν εξαφανίζει ο χρόνος, η δε αρετή λάμπει και όταν εκλέιψει).

Η ευεργετική  αποτίμηση των Ζωσιμάδων και του Ζώη Καπλάνη αν δεν συνοδευτεί και από την οικονομική αποτίμηση των δωρεών και των προσφορών τους θα φανεί ελλιπής, γιατί τα οικονομικά μεγέθη, χωρίς σύγκριση πολλές φορές παραπλανούν. Έτσι προβαίνοντας σε μια αποτίμηση του 70% περίπου των  χρημάτων που διέθεσαν για ευεργεσίες διαπιστώνουμε ότι:

Οι Ζωσιμάδες διέθεσαν 194.284 αργυρά ρούβλια αξίας 3.860.423 δραχμές της εποχής τους. Εδώ δεν υπολογίστηκαν τα ποσά που χορηγήθηκαν για τις εκδόσεις βιβλίων.

Ο Ζώης Καπλάνης διέθεσε 236.000 χάρτινα ρούβλια αξίας 401.200 δραχμές της εποχής εκείνης. 

Για σύγκριση με την αξία της εποχής εκείνης μπορούμε να υπολογίσουμε ότι:

Το οικόπεδο του Αρσακείο 8.000 μ2 στοίχισε το 1867 200.000 δραχμές.

Ένας δάσκαλος έπαιρνε 500 δραχμές το χρόνο.

Ένας μάστορας έπε]αιρνε 450 δραχμές το χρόνο

Ο υπουργός έπαιρνε 9.600 δραχμές το χρόνο

Ο στρατηγός έπαιρνε 8.196 δραχμές το χρόνο.

Μέχρι το 1924 οι Ηπειρώτες Ευεργέτες διέθεσαν για ευεργεσίες 143.711.817,30 δραχμές (υπολογισμός στο 70% περίπου), όταν το 1879 όταν ο Ισολογισμός  της Ελλάδας ήταν 40.000.000 δραχμές και το ενεργητικό της Εθνικής Τράπεζας ήταν 2.707.150 δραχμές, το δε παθητικό της ήταν 1.710.799 δραχμές.

Μέχρι το 1915 οι Ζωσιμάδες και ο Ζώης Καπλάνης ήταν κατατεθειμένα στο Θησαυροφυλάκιο της Πετρούπολης, τα παρακάτω ποσά που προορίζονταν για την εκπλήρωση των σκοπών τους και των επιθυμιών τους:

Zωσιμάδες= 118.657 αργυρά ρούβλια, αξίας 2.357.714,59 δραχμές τότε.

Ζώης Καπλάνης= 80.661 αργυρά ρούβλια, αξίας 1.602.734,07 δραχμές τότε.

Με τα χρήματα των Ηπειρωτών Ευεργετών στήθηκαν οικοδομήματα που στολίζουν κυρίως την Αθήνα (Ζάππειο, Σιναία Ακαδημία, Πολυτεχνείο, Οφθαλμιατρείο, Αστερισκοπείο, κ.λ.π) και στα Ιωάννινα όπως η Ζωσιμαία Σχολή το Καπλάνειο, το Γεωργίου Σταύρου, το Χατζηκώνστα, κ.λ.π.

 Όμως αυτά τα τρόπαια χτίστηκαν όχι μόνο για να τα βλέπουμε και να τα θαυμάζουμε, αλλά και για να μιμούμαστε τις αρετές και τις πράξεις εκείνων που τα έστησαν.

Βαρύ χρέος, και βαριά  παρακαταθήκη λοιπόν έχουμε, να νοιώσουμε μέσα μας το έργο των ευεργετών προγόνων μας, να το συνεχίσουμε και να τους ξεπεράσουμε και όπως έλεγε ο Επίκουρος «υπόχρεως ων τινι αγνώμων μη γίγνου· ανελεύθερον γαρ». (Αν έχεις υποχρέωση σε κάποιον, μη φανείς αγνώμων, γιατί είναι γνώρισμα ταπεινού ανθρώπου).

Μπορούμε; 

Το κείμενο αποτελεί 

ομιλία σε επιμνημόσυνη δέησή τους, 

στο Γραμμένο Ιωαννίνων 

στις 8 Νοεμβρίου 2019