Με μία λιτή και συγκινητική τελετή για μία ακόμα χρονιά ο Δήμος Ιωαννιτών τίμησε το πρωί του Σαββάτου τη μνήμη των Γιαννιωτών, ανδρών και γυναικών, που άδικα εκτελέστηκαν το καλοκαίρι του 1948 με αποφάσεις των έκτακτων στρατοδικείων με την κατηγορία της βοήθειας προς τον ΔΣΕ.

Τα Γιάννενα έχουν αναγνωρίσει ήδη από το 1983 με την πρωτοπόρα απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, ότι εκείνες οι δίκες και οι εκτελέσεις του 1948 τραυμάτισαν τη συλλογική ταυτότητα της πόλης και προκάλεσαν ανείπωτο πόνο, αναγνωρίζοντας ότι το «τραύμα» του ελληνικού εμφυλίου πρέπει να επουλωθεί με βάση τις αρχές της συμφιλίωσης και της ενότητας για την πρόοδο της κοινωνίας και του τόπου.

Στην εκδήλωση που έγινε στο μνημείο στο Σταυράκι, λίγα μέτρα μακριά από τον τόπο εκτέλεσης την κεντρική ομιλία έκανε ο Δήμαρχος Μωυσής Ελισάφ ενώ παρέστησαν η βουλευτής Μερόπη Τζούφη, ο Πρύτανης Τριαντάφυλλος Αλμπάνης, αντιδήμαρχοι, εκπρόσωποι των τοπικών αρχών, εκπρόσωποι δημοτικών και περιφερειακών παρατάξεων, συλλόγων, μέλη των οικογενειών των εκτελεσθέντων κ.α

Ο Μ. Ελισάφ σημείωσε στην ομιλία του:

«Ποιος κακός δαίμονας της Ιστορίας απαίτησε να κοπεί το νήμα της ζωής σας πάνω στον ανθό της νιότης σας. Εν ονόματι ποιας απάνθρωπης, ανύπαρκτης και αστήρικτης βεβαιότητας απαιτήθηκε η θυσία σας;» ανέφερε μεταξύ άλλων. 

Συγκινητικές στιγμές αποτέλεσαν η κατάθεση στεφάνου ή λίγων λουλουδιών από τις οικογένειες των εκτελεσθέντων και η παρουσία των εγγονών και δισέγγονων.

Η τελετή που ξεκίνησε με επιμνημόσυνη δέηση, έκλεισε με τον εθνικό ύμνο, ενώ τηρήθηκαν όλα τα μέτρα πρόληψης για τη μετάδοση του κορωνοϊού.

Η Μερόπη Τζούφη σημείωσε μετά την εκδήλωση σε δηλώσεις της, μεταξύ άλλων:

«Ως ένα ελάχιστο δείγμα ευγνωμοσύνης του λαούς μας σε αυτούς που θυσίασαν τη ζωή τους για τη δικαιοσύνη και τη λευτεριά,  τιμούμε σήμερα τη μνήμη της Ευτυχίας Πρίντζου και των 16 εκτελεσθέντων αγωνιστών, στελεχών της Εθνικής Αντίστασης και του ΚΚΕ. Όλες και όλοι οι δημοκρατικοί πολίτες οφείλουμε να διατηρήσουμε τη μνήμη ενεργή, ειδικά σήμερα που επαναφέρεται ο διχαστικός εμφυλιοπολεμικός λόγος. Μόνον έτσι η θυσία των αγωνιστριών και των αγωνιστών θα έχει νόημα».

Έργω και δηλούσθαι τας τιμάς

Πριν ένα χρόνο από την ίδια θέση έκλεινα την ομιλία μου επικαλούμενος τα διαχρονικής και παγκόσμιας αξίας λόγια του Θουκυδίδη, ο οποίος, προκειμένου να τιμηθούν οι νεκροί, έθετε στο στόμα του Περικλή τούτα τα λόγια: «Έργω και δηλούσθαι τας τιμάς». Οι τιμές θα πρέπει να αποδίδονται από τους νεότερους με ισοδύναμα έργα του παρόντος. Το χρέος το δικό μας είναι να εκφορτώσουμε την ιστορική εμπειρία και κυρίως τη θυσία τους στο άμεσο παρόν και να τη μεταλλάξουμε σε γενναία ροπή ενέργειας του παρόντος, ώστε, και εμείς, αλλά προ πάντων τα παιδιά μας, να φράξουμε κάθε ρωγμή απ΄ όπου ακόμη και ίχνος παρόμοιας απειλής να σκιάσει το μέλλον μας. 

Και συμπλήρωνα με το γνωστό σχόλιο του οξυδερκέστατου ανατόμου του ανθρώπου, και μεγάλου θεωρητικού της φύσης του πολέμου, του  Klausewitz, που πριν έναν αιώνα έλεγε ότι ο πόλεμος είναι «μια πράξη βίας προορισμένη στο να καταναγκάσει τον αντίπαλο να εκτελέσει τη θέλησή του». 

Και ότι, ως τέτοιος, ο πόλεμος  δεν είναι παρά «μια συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα». Αν, συνεπώς, σύμφωνα με τον Klausewitz, ο πόλεμος δεν είναι παρά η συνέχεια «της πολιτικής με άλλα μέσα», τότε θα πρέπει να δεχτούμε ότι μπορεί να ισχύει και το αντίστροφο: ότι, δηλαδή,  και η πολιτική μπορεί, κατά περίπτωση, να είναι η συνέχεια του πολέμου. Και, στην περίπτωση του εμφυλίου, του δεινότερου απ’ όλους.  

Σήμερα επανέρχομαι γονυπετής και πάντα σχεδόν άλαλος διερωτώμαι: Ο εμφύλιος των όπλων είναι ήδη παρελθόν. Και ο πρόσφατος και οι παλαιότεροι. Η σκιά τους όμως συνεχίζει να είναι διαρκώς παρούσα. Διολισθαίνει και διαποτίζει διαμέσου της πολιτικής ολόκληρο το φάσμα των κανόνων συνύπαρξης. Γίνεται μέρος ή ο πυρήνας της κουλτούρας των διαλεγομένων. Μιας κουλτούρας που δεν αφήνει ίχνος περιθωρίου για την ύπαρξη του απέναντι και διαφορετικού. Που συχνά δεν διαθέτει ελάχιστο έστω σεβασμό απέναντι στην αλήθεια. Και στην πραγματικότητα που σε κάθε περίπτωση  έχει και τον τελευταίο λόγο. Διερωτώμαι πάνω στο νόημα της  θυσία σας. Ποιος κακός δαίμονας της Ιστορίας απαίτησε να κοπεί το νήμα της ζωής σας πάνω στον ανθό της νιότης σας. Εν ονόματι ποιας απάνθρωπης, ανύπαρκτης  και αστήρικτης βεβαιότητας απαιτήθηκε η θυσία σας;

Λένε ότι η Ιστορία δεν διδάσκει. Αν αυτό ισχύει τότε προφανώς η ευθύνη δεν ανήκει στην Ιστορία. Ανήκει σ’ εμάς. Που δεν προσπαθούμε να τη δούμε όπως είναι, αλλά όπως θα θέλαμε να είναι. Προκειμένου να συμβάλλει στην επιτυχία των επιδιώξεών μας. 

Γιορτάζουμε του χρόνου τα 200 χρόνια του εθνικού ξεσηκωμού. Και τι ανιχνεύουμε πάνω- πάνω: Κατά έναν σύγχρονο ιστορικό «επτά πολέμους, τέσσερις εμφυλίους και επτά πτωχεύσεις». Δηλαδή, πρίγκιπας της  συνύπαρξής μας αναδεικνύεται η αντιπαλότητα, με στόχο την κυριαρχία. Την υποταγή του άλλου και διαφορετικού στη θέλησή μας. Την επικράτηση της άποψής μας ως απόλυτης βεβαιότητας.

Στις περιόδους αυτές το «τι» της πολιτικής μεταβάλλεται στο «πώς». Στο καθεστώς αυτής της συγκρουσιακής πολιτικής που έχει στραμμένο το βλέμμα κυρίως στις επόμενες εκλογές και όχι στα ζέοντα προβλήματα των δημοτών, εκείνο που πλήττεται θανάσιμα δεν είναι μόνο τα προβλήματα της συνύπαρξης, τα οποία αφήνονται στην αυτοεπιδείνωσή τους, είναι η δημοκρατία η ίδια. Η οποία ανήμπορη να απαντήσει θετικά στα προβλήματα της συνύπαρξης διευρύνει σε βάρος της το ακροατήριο των άκρων. 

Στη δημοκρατία, όμως οι άλλοι είμαστε εμείς. Δεν υπάρχουν άλλοι. Υπάρχουν διαφορετικοί. Και διαφορετικά σκεπτόμενοι. Συμμετέχουμε όλοι όμως σ΄ ένα αδιαίρετο εμείς. Μέσα στο οποίο οι σκέψεις μπορεί να είναι διαφορετικές, οι αποφάσεις όμως πρέπει να είναι κοινές. Ή, έστω των «πλειόνων», όπως θα έλεγε ο Αριστοτέλης, ακόμη και των σχετικά «πλειόνων».  

Τους εμφυλίους τους πλήρωσε – και τους πληρώνει – η χώρα μας. Ιδιαίτερα τώρα που βιώνουμε και την πρόσθετη και πρωτόγνωρη κρίση του κορωνοιού, ο λόγος του Θουκυδίδη «έργω και δηλούσθαι τας τιμάς» εύγλωττα υποδεικνύει και το περιεχόμενο του χρέους μας προς τη θυσία σας: Δικαιωματικά είμαστε κληρονόμοι του λαμπρού αρχαιοελληνικού πολιτισμού που στάθηκε το θεμέλιο ολόκληρου του δυτικού κόσμου. Ταυτόχρονα, όμως, οφείλουμε να αναλάβουμε και το χρέος έμπρακτα να εφαρμόσουμε και τις υποθήκες που ο πολιτισμός αυτός μας παρέδωσε. Αν πράγματι θέλουμε να φράξουμε οριστικά τη διαιώνιση του κακού εαυτού μας ας τον κάνουμε προμετωπίδα της συνέχειάς μας. Αυτό είναι το χρέος μας. Και όχι μόνον απέναντι στη θυσία σας, αλλά και απέναντι στο δικό μας παρόν, αλλά και στο μέλλον των επερχόμενων γενεών. Να οικοδομήσουμε έναν νέο πολιτικό πολιτισμό με γνώμονα το αξίωμα ότι η δημοκρατία, η μεγάλη  κληρονομιά της ανθρωπότητας πλέον και όχι μόνο δική μας, προχωράει μόνον με τον ήρεμο διάλογο. Το διάλογο των επιχειρημάτων και όχι εκείνο της βίαιης πειθούς. 

Λένε πως η ιστορία το μόνο που διδάσκει είναι ότι δεν διδάσκει τίποτε. Και όμως διδάσκει. Αρκεί να την βλέπουμε  όπως είναι και όχι όπως θα θέλαμε να είναι. Η θυσία σας ήταν συνέπεια δεν ήταν αιτία. Και ήταν συνέπεια μιας ολοκληρωτικής αντίληψης της πολιτικής που ως κλειδοκράτορας της «αλήθειας», ήτοι της απόλυτης βεβαιότητας, χάραζε με το αίμα σας το σύνορο του «ορθού» και του «λάθους». Που σημαίνει ότι απολυτοποιούσε το σχετικό, όπως είναι η κάθε πολιτική εκτίμηση και σχετικοποιούσε το απόλυτο, όπως είναι η θυσία σας. Το αβέβαιο με το τελεσίδικο. Και η ζυγαριά τότε έγειρε προς το αβέβαιο. Ιδού, όμως σήμερα, σχεδόν όλοι μαζί ενωμένοι, ευλαβικά κλίνουμε το γόνυ.

Η ιστορία, λοιπόν διδάσκει. Και αυτό που οφείλουμε να ακούσουμε είναι ότι ιδιαίτερα στην πολιτική δεν υπάρχουν απόλυτες βεβαιότητες. Υπάρχουν εκτιμήσεις και εκτιμήσεις. Η δημοκρατία των προγόνων μας έδωσε τη μοναδική και ανεκτίμητη απάντηση: αναζητήστε την «αλήθεια» με τη συναίνεση και αποφασίστε με την άποψη των πλειόνων, όπως θα έλεγε ο Αριστοτέλης. Και ακόμη με γνώμονα τον ελληνολάτρη Κικέρωνα που διεμήνυε ότι «Πολιτεία είναι η ένωση ανθρώπων που τους συνδέει η κοινή αντίληψη του ορθού». Αλλά και νεώτερα του Montesque που παρατηρούσε:  «Η πολιτική ελευθερία έγκειται στη δυνατότητα να μπορεί να κάνει κάποιος ό, τι πρέπει να θέλει».  

Μόνον έτσι τιμούμε τη θυσία σας. Και μόνον έτσι τιμούμε και τη δημοκρατία.

Μωυσής Ελισάφ