Οι οικονομικές επιπτώσεις από την πανδημία και την καραντίνα δεν έχουν φανεί ακόμα σε όλο το εύρος τους. Κι αυτό οφείλεται σε μία σειρά από λόγους όπως είναι το γεγονός ότι οι δημόσιοι υπάλληλοι διατηρούν το  εισόδημά τους, οπότε υπάρχει μία καταναλωτική ζήτηση, ενώ και οι ρυθμοί στο εσωτερικό της χώρας που δεν επηρεάζεται από τον τουρισμό δεν έχουν αλλάξει ριζικά, οπότε μία αίσθηση κανονικότητας. Παρ’ όλα αυτά το πλήγμα στον τουρισμό είναι μεγάλο, όπως και η επίπτωση που έχει πάνω σε άλλα επαγγέλματα και επιχειρήσεις που βρίσκονται στον ευρύτερο κύκλο του, στους οποίους πρέπει να συμπεριλάβουμε και την εστίαση.

Στην πράξη αυτό που ήδη χάνεται είναι ένας περίγυρος της οικονομίας πέραν του σκληρού πυρήνα της μισθωτής εργασίας, εκεί που κινείται και η άτυπη εργασία από την οποία τροφοδοτείται ένα ευρύ δίκτυο απασχολούμενων, ιδιαίτερα ανάμεσα στους νέους.

Ο κίνδυνος εδώ δεν είναι μόνο η οικονομική ζημιά στο κύριο μέρος της επιχειρηματικότητας, αλλά και οι επιπτώσεις πάνω στους ανθρώπους και τη ζωή τους που συνδέεται με τη μόρφωση και την κατάρτισή τους, την κοινωνική ένταξη και κινητικότητα.

Όταν δεν υπάρχουν διαθέσιμοι πόροι, λιγοστεύουν οι επιλογές για εκπαίδευση, ψυχαγωγία, πολιτισμό. Και επιπλέον στενεύει ο ορίζοντας αφού ειδικά ο νέος άνθρωπος παραμένει εξαρτημένος από τα οικογενειακά δίκτυα- όταν υπάρχουν κι αυτά- δεν διαμορφώνει με ανεξαρτησία την προσωπικότητά του και μπλοκάρεται η διαδρομή του. Στη συνάντηση με τους μεγαλύτερους που υφίστανται αντίστοιχες ρήξεις στον τρόπο ζωής τους, δημιουργούνται πολύ ευρείες ζώνες μέσα στο κοινωνικό σώμα με ανισότητες, οπισθοχωρήσεις, αναδιαρθρώσεις που σπάνε τη συνοχή και εμποδίζουν την πρόοδο.

Αν προσθέσουμε και τις βαριές συνέπειες της δεκαετούς κρίσης που έχουν εμπεδώσει αντίστοιχες καταστάσεις, κατανοούμε ότι το αποτύπωμα της πανδημίας δεν θα είναι μόνο στο ΑΕΠ της χώρας και τον ρυθμό ανάπτυξης, αλλά βαθιά μέσα στο κοινωνικό σώμα. Για την προστασία του οποίου μοιάζει να μην ενδιαφέρεται κανείς. 

Η εποχή των προσωπικών διαδρομών

Την πρόλαβα την περίοδο των μεγάλων προκλήσεων. Λίγο πριν από το 1989 και στις αρχές του ’90 υπήρχε ακόμα η αίσθηση ότι πρέπει να αναμετριόμαστε με τα υψηλά και τα σπουδαία, πάνω στον πήχη που έβαλε ο 20ος αιώνας. Ο αιώνας των ρήξεων και των πολέμων, αλλά και η μακρά περίοδος πίστης σε έναν κόσμου που μπορεί να αλλάξει, που μπορεί να εξασφαλίσει την ευημερία για όλους.

Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου παρά τις προσδοκίες που γέννησε για μία νέα φάση ανανέωσης της ελεύθερης έκφρασης και δημιουργίας, δεν έφερε τελικά και καμία μείζονα πολιτική αλλαγή. Δίπλα στους νέους πολέμους και τις καταστροφές, συνέχισε να απομακρύνεται και το όνειρο για μία καλύτερη ζωή με ισότητα και δημοκρατία σε όλο τον πλανήτη.

Σε εκείνη τη φάση, η απάντηση πολλών ήταν οι ατομικοί δρόμοι. Ο εθελοντισμός, η αυτοβελτίωση, η αυτομόρφωση και η αναζήτηση προσωπικών στοιχείων που διαμορφώνουν την ταυτότητά μας- μία λέξη που μπήκε στα χείλη όλων στις μέρες μας- έγιναν κυρίαρχα, ήρθαν στο προσκήνιο. 

Κι αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί αρνητικό. Αντίθετα, ίσως τελικά να ευνόησε και την ανάδειξη ενός πλανητικού ζητήματος, της οικολογίας και της προστασίας του περιβάλλοντος, που ως τότε συνθλιβόταν μέσα στη σύγκρουση των μεγάλων ιδεολογιών για το μέλλον του καπιταλισμού. 

Το να μπορέσουμε να έρθουμε κοντά στις μεγάλες συλλογικές προκλήσεις μέσα από τις προσωπικές διαδρομές είναι ίσως το πιο ενδιαφέρον ζητούμενο των καιρών μας. 

Γράφει ο ΦΙΛΗΜΩΝ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ

fkaramitsos@yahoo.gr