Παρουσιάστηκε χτες το μεσημέρι, σε μία επιτυχημένη τηλε-εκδήλωση, από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και το νεοσύστατο Εργαστήριο Μελέτης Κοινωνικών Θεμάτων, ΜΜΕ & Εκπαίδευσης του Τμήματος Νηπιαγωγών, το βιβλίο της δημοσιογράφου Αλεξίας Κουλούρη «Fake news. Ρητορική και Ερμηνείες» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σιδέρη. Ομιλητές, η ευρωβουλευτής Άννα Ασημακοπούλου, η βουλευτής Μερόπη Τζούφη ο επικεφαλής του Γραφείου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Κώστας Τσουτσοπλίδης και η ίδια η συγγραφέας σε συντονισμό της καθηγήτριας Νικολέττας Τσιτσανούδη – Μαλλίδη ενώ από τη μεριά μου έγινε η προσέγγιση του θέματος των fake news μέσα από τη μετατροπή του σε πολιτικό εργαλείο στην επικοινωνία και ειδικά στην πολιτική σκηνή, σε έναν πιο στενό ορισμό δηλαδή.
Το βιβλίο έχει τη δική του μεθοδολογία και τεκμηριώνεται με σειρά από tweets του Ντόναλντ Τραμπ, αλλά και της εγχώριας πολιτικής μελετώντας το νέο αυτό φαινόμενο της αξιοποίησης των social media στην ισχυρή μετάδοση απόψεων, ιδεών, αλήθειας, μισής αλήθειας και πολλών ψευδών. Για να βρει χώρο όμως η επικοινωνία μέσω του twitter ή άλλο μέσο κοινωνικής δικτύωσης πρέπει να έχει προηγηθεί μία ρήξη που σε έχει απομακρύνει από το χώρο της παραδοσιακής πολιτικής και το χώρο των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης.
Για να πάμε πιο πίσω, ελπίζοντας ότι θα βρούμε και κάποια αίτια, θυμίζω ότι το βασικότερο πολιτικό πρόβλημα στην Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες είναι η άνοδος της ακροδεξιάς, κυρίως μέσα από το παράδειγμα της Μ. Λεπέν στη Γαλλία, η οποία έκανε κάτι που δεν το περιμέναμε, κανονικοποίησε τον ακροδεξιό λόγο, σε βαθμό που σήμερα πολλοί να μην τον αναγνωρίζουν ως τέτοιο, και μετέτρεψε την πολιτική του απομονωτισμού σε μία όχι και τόσο αρνητική επιλογή, αποδεκτή ίσως ίσως από πολλούς.
Το σύνθημα που περίπου έλεγε «πρώτα τα συμφέροντα της Γαλλίας» προσαρμόστηκε και σε άλλες χώρες, ενέπνευσε κι άλλες πολιτικές δυνάμεις και κατά τη γνώμη μου είναι η βάση αν θέλουμε να μελετήσουμε το πώς γεννήθηκαν το Brexit, η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ιταλία, ο Όρμπαν στην Ουγγαρία, ή η ακροδεξιά της Γερμανίας. Η Μ. Λεπέν έδειξε με τα ποσοστά που έχει πάρει στις προεδρικές εκλογές ότι είναι δυνατόν να κάνεις πολιτική στο πλήθος, στις πλειοψηφίες βάζοντας πάνω από το ταξικό ζήτημα και τα ατομικά συμφέροντα, το εθνικό ζήτημα σε κόντρα ακόμα και με τη συνεργασία στην ΕΕ που είναι και κεντρική επιλογή των χωρών μας.
Το ερώτημα που τίθεται είναι, γιατί τόσο μεγάλα τμήματα της κοινωνίας απομακρύνονται από την παραδοσιακή πολιτική, ακόμα και από την ίδια την εκλογική διαδικασία; Κατά τη γνώμη μου, είναι αυτό που αποκαλείται κρίση αντιπροσώπευσης και έχει συντελεστεί πολύ πριν από την ίδια την προπαγάνδα κατά του πολιτικού συστήματος και των «ελίτ» που έκανε ο Τραμπ το 2016.
Και το αίτιο είναι η ρήξη με το κοινωνικό συμβόλαιο, η πίστη του πολίτη ότι το πολιτικό σύστημα εκπροσωπεί τα συμφέροντά του και ότι θα εξασφαλιστεί η διαρκής πρόοδος που οραματίστηκαν και υποσχέθηκαν οι πολιτικοί που έχτισαν το μεταπολεμικό θαύμα της Ευρώπης.
Ποιο είναι το κοινό στοιχείο συντηρητικών και προοδευτικών πολιτικών στην Ευρώπη μετά το 1945; Η πίστη στην πρόοδο και την ευημερία όλων. Η Ευρώπη όμως μετά το ’80 δεν είναι πια και η Ευρώπη για την πρόοδο όλων. Τα πρώτα ρήγματα με την ανεργία μέσα στις μεγάλες μητροπόλεις, με τη φτώχεια και τις ανισότητες, με τη διάλυση συχνά συλλογικών οραμάτων, οδηγεί και σε αναθεώρηση αυτού του κοινωνικού συμβολαίου.
Το «δεν πιστεύουμε τους πολιτικούς», κολλάει και με τον «δεν πιστεύουμε τα μέσα ενημέρωσης» γιατί θεωρούνται κομμάτι της ίδιας εξουσίας και οι ίδιοι οι πολιτικοί είναι καμιά φορά καναλάρχες και αυτή είναι η ζημιά που προκάλεσε ο μπερλουσκονισμός.
Κι εκεί κάπου ξεσπάει και η συζήτηση για το πιστεύουμε, τι πρέπει να πιστέψουμε και τι θα θέλαμε να πιστεύουμε. Κι αναδεικνύεται η πολιτική και η δημοσιογραφία ως μία απάντηση στα fake news. Αλλά είναι ένας δύσκολος δρόμος και η πολιτική και η δημοσιογραφία και για πολλούς είναι πιο εύκολο να ψηφίσεις ακόμα και κάποιον που σου λέει εμφανώς ψέμματα. Ευτυχώς αποδείχτηκε στις ΗΠΑ ότι δεν νικάει πάντα το ψέμα.
Λύση είναι η γείωση της πολιτικής
Συνεχίζοντας μία συζήτηση που είναι πάντα ανοιχτή, για τη δυναμική του λαϊκισμού και τη σχέση που έχει με την ενημέρωση και την πληροφόρηση του κοινού, πιστεύω ότι μία άλλη ματιά στην ανάπτυξη του λαϊκισμού στην Ελλάδα, η οποία βρίσκεται σε διάλογο και με όσα συμβαίνουν και στην Ευρώπη, θα ήταν και η μελέτη της ανάπτυξης όχι τόσο του εθνικισμού, που σαφώς αναπτύσσεται τις δύο τελευταίες δεκαετίες, αλλά του εθνο-κεντρισμού, της πίστης στην εθνική αυτάρκεια και ανατροφοδότηση ως πολιτική απάντηση και στην οικονομική κρίση. Πρόκειται για μία διαδεδομένη αντίληψη που διαπερνά όλο το πολιτικό σκηνικό, αναπτύσσεται όμως έντονα σε δεξιά και συντηρητικά ακροατήρια που τροφοδοτούν κυρίως δεξιά κόμματα. Είναι πολύ χαρακτηριστική μία κοινή αντίληψη ανάμεσα σε συντηρητικούς πολίτες της χώρας μας ότι η κρίση ήταν ευκαιρία για τους ξένους να αγοράσουν την Ελλάδα και τον τόπο επηρεάζοντας και τον ξεχωριστό πολιτισμό της.
Για ένα αριστερόστροφο κοινό που ακολούθησε τελικά περισσότερο τον Αλέξη Τσίπρα, η κρίση ήταν ευκαιρία εμπέδωσης του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού σε κάθε περιοχή του πλανήτη και ανάπτυξης των ιδιωτικοποιήσεων και του τραπεζικού κεφαλαίου. Μοιάζουν, αλλά δεν είναι ίδιες αυτές οι προσεγγίσεις. Αλλά και οι δύο, δεν είναι πλήρεις, δεν δίνουν γόνιμες απαντήσεις.
Για την Ελλάδα πάντως ο χρόνος αποδείχτηκε σοφός. Το 2010, το 2014 και το καλοκαίρι του 2015 και οι τρεις πολιτικές πτέρυγες της χώρας κατάλαβαν τελικά ότι η Ελλάδα δεν μπορεί μόνη της και ότι ο φυσικός της χώρος είναι η ενωμένη Ευρώπη. Μπορεί αίτια της κρίσης να είναι και οι πολιτικές λιτότητας ή το σύμφωνο σταθερότητας της ΕΕ και οι υποχρεώσεις για το ευρώ, μπορεί οι κυρίαρχες οικονομικές πολιτικές να μην καταφέρνουν να μειώσουν το χάσμα της αναπτυξιακής ανισότητας και ίσως να εμποδίζουν το μέλλον του Νότου, αλλά εναλλακτική επιλογή εκτός Ευρώπης δεν έχει προκύψει. Και τελικά είναι το έδαφος του πραγματικού, ο ρεαλισμός που απομειώνει τις ευκολίες της πολιτικής- και ευκολία είναι και ο λαϊκισμός-που γειώνει το πολιτικό πρόταγμα πάνω και στις ανάγκες των ανθρώπων.
Γράφει ο ΦΙΛΗΜΩΝ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ
fkaramitsos@yahoo.gr
ΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΟ
