\n\tΤου ΦΙΛΗΜΟΝΑ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΥ<\/span>\n<\/p>\n \n\t \n<\/p>\n \n\tO Ρ\u03aeγας της επαν\u03acστασης, ο Ρ\u03aeγας της ελευθερ\u03afας, ο Ρ\u03aeγας του κοινο\u03cd αγ\u03ceνα \u03ccλων των λα\u03ceν για μ\u03afα ζω\u03ae χωρ\u03afς δυν\u03acστες, τυρ\u03acννους και κατακτητ\u03adς, ο Ρ\u03aeγας των βιβλ\u03afων, της μ\u03ccρφωσης, του Διαφωτισμο\u03cd, ο Ρ\u03aeγας των Ελλ\u03aeνων που αναζητο\u03cdσαν \u03adνα \u03acλλο μ\u03adλλον για τον τ\u03ccπο τους συμπλ\u03adοντας με τα μεγ\u03acλα, ριζοσπαστικ\u03ac προτ\u03acγματα του καιρο\u03cd τους σε \u03ccλη την Ευρ\u03ceπη.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΑυτ\u03ccς ο Ρ\u03aeγας, ο Ρ\u03aeγας Φερα\u03afος που μιλ\u03acει ακ\u03ccμα και σ\u03aeμερα στις καρδι\u03adς και τις συνειδ\u03aeσεις των ανθρ\u03ceπων, ε\u03afναι ο μεγ\u03acλος πρωταγωνιστ\u03aeς του βιβλ\u03afου του Δημ\u03aeτρη Ψαρρ\u03ac «Π\u03ceς συλλογ\u03acται ο Ρ\u03aeγας; Επιστροφ\u03ae στις πηγ\u03adς» που εκδ\u03ccθηκε πρ\u03ccσφατα απ\u03cc τις εκδ\u03ccσεις Π\u03ccλις.<\/span>\n<\/p>\n \n\t \n<\/p>\n \n\tΔιακεκριμ\u03adνος δημοσιογρ\u03acφος, αναγνωρισμ\u03adνος για τον καθοριστικ\u03cc ρ\u03ccλο που \u03adπαιξε στη δ\u03afκη της Χρυσ\u03aeς Αυγ\u03aeς, με απ\u03aeχηση σε μεγ\u03acλα ακροατ\u03aeρια απ\u03cc την εποχ\u03ae του «Ιο\u03cd» της Ελευθεροτυπ\u03afας (1990- 2012) και \u03adκτοτε στην Εφημερ\u03afδα των Συντακτ\u03ceν, αυτ\u03adς ε\u03afναι μ\u03ccνο μερικ\u03adς πτυχ\u03adς του δημοσιογραφικο\u03cd β\u03afου του Δημ\u03aeτρη Ψαρρ\u03ac, ο δημ\u03ccσιος ρ\u03ccλος του οπο\u03afου, \u03ccπως προκ\u03cdπτει απ\u03cc το \u03adργο του, \u03adχει βαθι\u03adς επιδρ\u03acσεις στη σ\u03cdγχρονη πολιτικ\u03ae και κοινωνικ\u03ae ζω\u03ae του τ\u03ccπου μας, παρ\u03ac την επιλογ\u03ae του \u03afδιου να διατηρε\u03af μ\u03afα απ\u03ccσταση απ\u03cc τα φ\u03ceτα της δημοσι\u03ccτητας. <\/span>\n<\/p>\n \n\tΤο ν\u03adο του βιβλ\u03afο μοι\u03acζει αρχικ\u03ac να βγα\u03afνει απ\u03cc \u03adναν διαφορετικ\u03cc κ\u03ccσμο απ\u03cc εκε\u03afνον που μας συν\u03aeθισε με προηγο\u03cdμενες \u03adρευν\u03adς του («Η Μα\u03cdρη Β\u03afβλος της Χρυσ\u03aeς Αυγ\u03aeς», «Το μπεστ σ\u03adλερ του μ\u03afσους. Τα 'Πρωτ\u03ccκολλα των Σοφ\u03ceν της Σι\u03ceν» και ο «Αρχηγ\u03ccς» απ\u03cc τις εκδ\u03ccσεις Π\u03ccλις κ.α), αναγνωρ\u03afζει \u03ccμως, ο αναγν\u03ceστης σ\u03cdντομα και σε αυτ\u03aeν την περ\u03afπτωση, την ενδελεχ\u03ae \u03adρευνα στις πηγ\u03adς, την επιμον\u03ae στην ακριβ\u03ae νοηματοδ\u03ccτηση των λ\u03adξεων και των εννοι\u03ceν που \u03adχουν το ρ\u03ccλο στερεοτ\u03cdπων και θ\u03adσφατων, αλλ\u03ac και ως προς το περιεχ\u03ccμενο την αν\u03acδειξη μ\u03afας Ελλ\u03acδας \u03ccπως προ\u03adκυψε μ\u03adσα απ\u03cc διαφορετικ\u03adς δυναμικ\u03adς και ιδεολογικ\u03adς και \u03ccχι μ\u03ccνο συγκρο\u03cdσεις και \u03ccχι \u03ccπως παρουσι\u03acζεται απ\u03cc την κυρ\u03afαρχη αντ\u03afληψη μ\u03adσα στο χρ\u03ccνο.<\/span>\n<\/p>\n \n\t \n<\/p>\n \n\tΝα ξαναδιαβ\u03acσουμε τον Ρ\u03aeγα<\/span>\n<\/p>\n \n\tΓια να παρουσι\u03acσουμε το βιβλ\u03afο του, μπορο\u03cdμε να το ξεκιν\u03aeσουμε απ\u03cc το τ\u03adλος, \u03ccταν μας παρακινε\u03af «να ξαναδιαβ\u03acσουμε τον Ρ\u03aeγα. Και να ακο\u03cdσουμε \u03ccσα μας λ\u03adει, ακ\u03ccμα κι αν δεν ταιρι\u03acζουν με \u03ccσα θα θ\u03adλαμε».<\/span>\n<\/p>\n \n\tΓια τον Δημ\u03aeτρη Ψαρρ\u03ac, ο Ρ\u03aeγας Φερα\u03afος (Βελεστ\u03afνο 1757 – Βελιγρ\u03acδι, 24 Ιουν\u03afου 1798) \u03aeταν ξεκ\u03acθαρος απ\u03cc τα πρ\u03ceτα του βιβλ\u03afα:<\/span>\n<\/p>\n \n\t«Απ\u03cc το πρ\u03ceτο του γραπτ\u03cc μ\u03adχρι και το τελευτα\u03afο, εκφρ\u03acζεται με θαυμαστ\u03ae συν\u03adπεια η \u03afδια τοποθ\u03adτηση απ\u03adναντι στα κα\u03afρια ζητ\u03aeματα του καιρο\u03cd του. Σκοπ\u03ccς της ζω\u03aeς του ε\u03afναι να «φωτ\u03afσει» το «πεπτωκ\u03ccς Ελληνικ\u03cc Γ\u03adνος» μεταφ\u03adροντας στους συμπατρι\u03ceτες του τις ν\u03adες επιστημονικ\u03adς ανακαλ\u03cdψεις, τους ν\u03adους δρ\u03ccμους της λα\u03caκ\u03aeς λογοτεχν\u03afας, τις ριζοσπαστικ\u03adς θ\u03adσεις των σοφ\u03ceν της Ευρ\u03ceπης, και καταθ\u03adτοντας, τελικ\u03ac, μ\u03afα πρ\u03ccταση για τον χαρακτ\u03aeρα τον οπο\u03afο πρ\u03adπει να \u03adχει το μελλοντικ\u03cc κρ\u03acτος που θα προκ\u03cdψει απ\u03cc τον γενικ\u03cc ξεσηκωμ\u03cc», σημει\u03ceνει στο 11ο κεφ\u03acλαιο.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΚαι το π\u03ceς τον διαβ\u03acζουμε σ\u03aeμερα, \u03adχει να κ\u03acνει τελικ\u03ac και με \u03adνα κα\u03afριο πολιτικ\u03cc ερ\u03ceτημα για τους δρ\u03ccμους που π\u03aeρε ο αγ\u03ceνας για την ελευθερ\u03afα και η διαμ\u03ccρφωση του ελληνικο\u03cd κρ\u03acτους στη συν\u03adχεια:<\/span>\n<\/p>\n \n\t«Ο Ρ\u03aeγας αισθ\u03acνεται την αν\u03acγκη για μ\u03afα πανανθρ\u03ceπινη ελε\u03cdθερη κοινων\u03afα και ‘στοχ\u03acζεται’ τρ\u03ccπους να γ\u03afνουν πρ\u03acξη τα \u03ccσα επιθυμε\u03af, για \u03ccλους. Εδ\u03ce πρ\u03adπει να αναζητηθε\u03af και ο λ\u03ccγος για τον οπο\u03afο η δυσκολ\u03afα προσ\u03adγγισης του γραπτο\u03cd \u03adργου του παραμ\u03adνει, μολον\u03ccτι αυτ\u03cc συντ\u03acχθηκε με τρ\u03ccπο που να απευθ\u03cdνεται στους απλο\u03cdς ανθρ\u03ceπους, χωρ\u03afς ιδια\u03afτερη μ\u03ccρφωση. Η δυσκολ\u03afα αυτ\u03ae ε\u03afναι πολιτικ\u03ae, επειδ\u03ae μ\u03adχρι σ\u03aeμερα διατηρε\u03afται ακ\u03adραιο το δ\u03afλημμα- \u03ccπως ε\u03afχε τεθε\u03af κατ\u03ac την προεπαναστατικ\u03ae περ\u03afοδο- αν\u03acμεσα σε \u03adνα μεγ\u03acλο \u03ccραμα δημοκρατ\u03afας, σεβασμο\u03cd των ανθρωπ\u03afνων δικαιωμ\u03acτων και κοινωνικ\u03aeς ισ\u03ccτητας, απ\u03cc τη μ\u03afα πλευρ\u03ac και την επιλογ\u03ae του ‘πραγματισμο\u03cd’, απ\u03cc την \u03acλλη (την οργ\u03acνωση, δηλαδ\u03ae, κλειστ\u03ceν ομοιογεν\u03ceν συν\u03ccλων που αντλο\u03cdν τη δ\u03cdναμ\u03ae τους απ\u03cc την κοιν\u03ae θρησκε\u03afα, την κοιν\u03ae γλ\u03ceσσα και καταγωγ\u03ae, εν\u03ce δεν αμφισβητο\u03cdν τον κοινωνικ\u03cc διαχωρισμ\u03cc και την εκμετ\u03acλλευση)», αναφ\u03adρει καταληκτικ\u03ac. \u0389δη \u03ccμως απ\u03cc το πρ\u03ceτο κεφ\u03acλαιο \u03adχει θ\u03adση το βασικ\u03cc ερευνητικ\u03cc ζ\u03aeτημα, τον\u03afζοντας \u03ccτι η προσ\u03adγγιση τ\u03ccσο των Ιστορικ\u03ceν και μελετητ\u03ceν, \u03ccσο και εκε\u03afνων που με ευκολ\u03afα προσπαθο\u03cdν να τον κατατ\u03acξουν σε κ\u03acποια θ\u03adση «\u03aeρωα», «μ\u03acρτυρα» \u03ae «δασκ\u03acλου» πρ\u03adπει να αντιμετωπ\u03afσει \u03adνα δ\u03afπολο:Απ\u03cc τη μ\u03afα ε\u03afναι ο Ρ\u03aeγας που εκπροσωπε\u03af τον τυπικ\u03cc, ευρωπα\u03caκ\u03cc Διαφωτισμ\u03cc μεταφερμ\u03adνο στα καθ’ ημ\u03acς, οπ\u03ccτε πρ\u03adπει να θεωρηθε\u03af \u03ccτι και το επαναστατικ\u03cc του σχ\u03adδιο προ\u03adρχεται και συνομιλε\u03af με τη Γαλλικ\u03ae Επαν\u03acσταση.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΚαι απ\u03cc την \u03acλλη ε\u03afναι ο Ρ\u03aeγας που πρ\u03adπει να συνδ\u03adεται αποκλειστικ\u03ac με την ελληνοχριστιανικ\u03ae παρ\u03acδοση, οπ\u03ccτε το επαναστατικ\u03cc σχ\u03adδιο δεν ε\u03afναι παρ\u03ac \u03adνα \u03ccραμα επαν\u03ccδου στο Βυζ\u03acντιο με «κ\u03acποια στοιχε\u03afα λα\u03caκ\u03ccτητας και δημοκρατ\u03afας αντλημ\u03adνα απ\u03cc την αρχα\u03afα Ελλ\u03acδα».<\/span>\n<\/p>\n \n\tΚομιστ\u03aeς των προοδευτικ\u03ceν ιδε\u03ceν<\/span>\n<\/p>\n \n\tΓια τον Ψαρρ\u03ac, ε\u03afναι ξεκ\u03acθαρο \u03ccτι «ο Ρ\u03aeγας προβ\u03acλλει ως εκπρ\u03ccσωπος του ριζοσπαστικο\u03cd Διαφωτισμο\u03cd, ως ο κομιστ\u03aeς κ\u03acθε προοδευτικ\u03aeς ιδ\u03adας απ\u03cc την ευρωπα\u03caκ\u03ae Δ\u03cdση, ως ο επαναστ\u03acτης που δεν επιζητε\u03af τ\u03afποτα \u03acλλο απ\u03cc π\u03adρα απ\u03cc την ελευθερ\u03afα. Ελευθερ\u03afα στο πολ\u03afτευμα, ελευθερ\u03afα στην καταγωγ\u03ae, ελευθερ\u03afα στη θρησκε\u03afα, ελευθερ\u03afα στη γλ\u03ceσσα, ελευθερ\u03afα στην κοινων\u03afα. Αλλ\u03ac και ελευθερ\u03afα στον \u03adρωτα και ισ\u03ccτητα στις σχ\u03adσεις των δ\u03cdο φ\u03cdλων».<\/span>\n<\/p>\n \n\tΟ Ρ\u03aeγας ε\u03afναι ο «δ\u03acσκαλος της επαν\u03acστασης» και μιλ\u03acει σε σκλαβωμ\u03adνους για την ελευθερ\u03afα. \u0388χει \u03ccμως και «ορ\u03acματα που δ\u03cdσκολα μπορο\u03cdν να μεταφραστο\u03cdν σε πρ\u03acξη» ακ\u03ccμα και σ\u03aeμερα και \u03adχουν αντιπ\u03acλους πολ\u03cd περισσ\u03ccτερους απ\u03cc τον τ\u03ccτε Σουλτ\u03acνο, γι\u0384 αυτ\u03cc και εκλαμβ\u03acνονται ως «ακαταν\u03ccητα».<\/span>\n<\/p>\n \n\tΚαι για να το δε\u03afξει αυτ\u03cc μελετ\u03ac το \u03adργο του «Φυσικ\u03aeς απ\u03acνθισμα», το δε\u03cdτερο βιβλ\u03afο του που ε\u03afχε τυπωθε\u03af σχεδ\u03ccν ταυτ\u03ccχρονα με το πρ\u03ceτο, το «Σχολε\u03afον των Ντελικ\u03acτων Εραστ\u03ceν» το 1790 στη Βι\u03adννη. <\/span>\n<\/p>\n \n\tΤο «Φυσικ\u03aeς απ\u03acνθισμα», θεωρε\u03af \u03ccτι δ\u03afνει τα απαρα\u03afτητα στοιχε\u03afα για τις πηγ\u03adς του Ρ\u03aeγα και για την καταν\u03ccηση των ιδε\u03ceν του και του σχεδ\u03afου του, πηγ\u03adς για τις οπο\u03afες εκτιμ\u03ac \u03ccτι αξ\u03afζει τον κ\u03ccπο η περαιτ\u03adρω \u03adρευνα.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΑξιοποιε\u03af δε, τις πολ\u03cd σ\u03cdγχρονες ψηφιακ\u03adς πηγ\u03adς και την εκτεταμ\u03adνη πια ψηφιοπο\u03afηση των αυθεντικ\u03ceν βιβλ\u03afων στην Ελλ\u03acδα και την υπ\u03ccλοιπη Ευρ\u03ceπη που του επιτρ\u03adπουν να προσφ\u03cdγει στα πρωτ\u03ccτυπα κε\u03afμενα και να κ\u03acνει συγκρ\u03afσεις με τεχνικ\u03adς που δεν ε\u03afχαν στη δι\u03acθεσ\u03ae τους παλι\u03ccτερα οι μελετητ\u03adς.<\/span>\n<\/p>\n \n\t \n<\/p>\n \n\tΤο ταξ\u03afδι των στ\u03afχων<\/span>\n<\/p>\n \n\tΣτο κ\u03cdριο μ\u03adρος του βιβλ\u03afου ο συγγραφ\u03adας ξεκιν\u03acει με δ\u03cdο απ\u03cc τις πιο γνωστ\u03adς φρ\u03acσεις του Ρ\u03aeγα και κ\u03acνει \u03adνα γοητευτικ\u03cc ταξ\u03afδι στον κ\u03ccσμο του Διαφωτισμο\u03cd απ\u03cc τον Βολτα\u03afρο ως τον Χ\u03adγκελ, στις εκδ\u03ccσεις και τα βιβλ\u03afα με το μεγ\u03acλο ρ\u03ccλο των Ελλ\u03aeνων εκδοτ\u03ceν \u03ccπως οι αδερφο\u03af Μαρκ\u03afδες Πο\u03cdλιου, φ\u03afλοι του Ρ\u03aeγα, στην \u03adξαψη της Γαλλικ\u03aeς επαν\u03acστασης που συγκινε\u03af τους συντρ\u03ccφους του Ρ\u03aeγα \u03ccπως τον ξεχωριστ\u03cc Δ. Νικολ\u03afδη απ\u03cc τη Ζ\u03afτσα, στο \u03ccραμα για την απελευθ\u03adρωση.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΗ πρ\u03ceτη φρ\u03acση ε\u03afναι οι δ\u03cdο στ\u03afχοι, 7 και 8 απ\u03cc τον Θο\u03cdριο:<\/span>\n<\/p>\n \n\t \n<\/p>\n \n\t«Κ\u03acλλιο ‘ναι μ\u03afας \u03ceρας ελε\u03cdθερη ζω\u03ae,<\/span>\n<\/p>\n \n\tπαρ\u03ac σαρ\u03acντα χρ\u03ccνοι σκλαβι\u03ac και φυλακ\u03ae»<\/span>\n<\/p>\n \n\t \n<\/p>\n \n\tΟ Ψαρρ\u03acς σημει\u03ceνει \u03ccτι ε\u03afναι στ\u03afχοι μεταφρασμ\u03adνοι, σε ελε\u03cdθερη παρ\u03acφραση απ\u03cc \u03adνα δι\u03acσημο και πολ\u03cd επιδραστικ\u03cc, θεατρικ\u03cc \u03adργο της εποχ\u03aeς, τον «Κ\u03acτωνα» του \u0386γγλου συγγραφ\u03adα Τζ\u03ccζεφ \u0386ντισον (1672- 1719).<\/span>\n<\/p>\n \n\tΠο\u03cd βρ\u03aeκε \u03ccμως ο Ρ\u03aeγας τους στ\u03afχους του \u03adργου:<\/span>\n<\/p>\n \n\t«A day an hour of virtuous liberty,<\/span>\n<\/p>\n \n\tIs worth a whole eternity in bondage».<\/span>\n<\/p>\n \n\tΠρ\u03ceτα απ\u03cc \u03ccλα, \u03aeταν \u03adνα πολ\u03cd σημαντικ\u03cc \u03adργο των αρχ\u03ceν του 18ου αι\u03ceνα σε \u03ccλη την Ευρ\u03ceπη και θεωρε\u03afται \u03ccτι \u03adπαιξε ρ\u03ccλο ακ\u03ccμα και στην Αμερικ\u03acνικη Επαν\u03acσταση με τον Τζορτζ Ου\u03acσιγκτον που το \u03adβλεπε απ\u03cc ν\u03adος, να το ανεβ\u03acζει και για τους στρατι\u03ceτες της επαν\u03acστασης στο Valley Forge. <\/span>\n<\/p>\n \n\tΔιαδεδομ\u03adνη \u03aeταν η γαλλικ\u03ae μετ\u03acφραση, \u03ccπως και γερμανικ\u03ae μετ\u03acφραση και \u03aeταν μ\u03afα φρ\u03acση πολ\u03cd δημοφιλ\u03aeς στους υποστηρικτ\u03adς της Γαλλικ\u03aeς Επαν\u03acστασης εν\u03ce καταγρ\u03acφεται και σε λευκ\u03ceματα φοιτητ\u03ceν σε γερμανικ\u03ac πανεπιστ\u03aeμια τη δεκαετ\u03afα του 1790 (Λειψ\u03afα, Γκ\u03adκινγκεν).<\/span>\n<\/p>\n \n\tΟ Βολτα\u03afρος (1694-1778) εγκωμ\u03afαζε το \u03adργο του \u0386ντισον και τον Κ\u03acτωνα και ξ\u03adρουμε \u03ccτι ο Ρ\u03aeγας ε\u03afχε μελετ\u03aeσει τον Βολτα\u03afρο εν\u03ce και στο λ\u03aeμμα «τραγωδ\u03afα» στην «Εγκυκλοπα\u03afδεια» των Ντιντερ\u03cc (1713- 1784) και Ντ’ Αλαμπ\u03adρ (1717-1783) γ\u03afνεται αναφορ\u03ac στον «περ\u03afφημο \u0386ντισον» και τον Κ\u03acτωνα, με τον Ρ\u03aeγα να μελετ\u03ac ιδια\u03afτερα την Εγκυκλοπα\u03afδεια, \u03ccπως ε\u03afναι γνωστ\u03cc και \u03ccπως προκ\u03cdπτει ξεκ\u03acθαρα και απ\u03cc τη Φυσικ\u03ae του.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΤο πρ\u03ccτυπο του Κ\u03acτωνα που προτιμ\u03ac να πεθ\u03acνει παρ\u03ac να ζει ανελε\u03cdθερος ε\u03afναι πολ\u03cd δημοφιλ\u03adς τον 18ο αι\u03ceνα και η μεταφορ\u03ac των στ\u03afχων στα ελληνικ\u03ac \u03ccχι μ\u03ccνο δεν μει\u03ceνει την αξ\u03afα τους στον Θο\u03cdριο, αλλ\u03ac δε\u03afχνει \u03ccτι «ο Ρ\u03aeγας δρο\u03cdσε στο πλα\u03afσιο εν\u03ccς πανευρωπα\u03caκο\u03cd ρε\u03cdματος».<\/span>\n<\/p>\n \n\tΜεταφ\u03adροντας ωρα\u03afα τους στ\u03afχους στα ελληνικ\u03ac ο Ρ\u03aeγας υιοθετε\u03af αυτ\u03ae τη στ\u03acση, ως στ\u03acση και της δικ\u03aeς του ζω\u03aeς ως το τ\u03adλος και εμπν\u03adει ακ\u03ccμα και σ\u03aeμερα ιδια\u03afτερα τους ν\u03adους.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΑξιοσημε\u03afωτη ε\u03afναι και η σχ\u03adση με τη φρ\u03acση «Ελευθερ\u03afα \u03ae θ\u03acνατος».<\/span>\n<\/p>\n \n\tΣτον θεατρικ\u03cc Κ\u03acτωνα, υπ\u03acρχει η φρ\u03acση, «Δεν ε\u03afναι τ\u03ceρα ο καιρ\u03ccς να συζητ\u03aeσουμε για τ\u03afποτα \u03acλλο, παρ\u03ac για αλυσ\u03afδες \u03ae κατ\u03acκτηση, ελευθερ\u03afα \u03ae θ\u03acνατο».<\/span>\n<\/p>\n \n\t\u0389δη ο Π\u03acτρικ Χ\u03adνρι (1736-1799), ηγετικ\u03ae μορφ\u03ae της Αμερικ\u03acνικης Επαν\u03acστασης, ε\u03afχε αναφ\u03adρει σε ομιλ\u03afα του το 1775 (καταγρ\u03acφηκε το 1816): «Δ\u03ceστε μου ελευθερ\u03afα, αλλι\u03ceς δ\u03ceστε μου τον θ\u03acνατο». <\/span>\n<\/p>\n \n\tΗ αναβ\u03afωση της φρ\u03acσης απ\u03cc τον Κ\u03acτωνα του \u0386ντισον συμβαδ\u03afζει με τη στροφ\u03ae προς την κλασικ\u03ae αρχαι\u03ccτητα που συν\u03ccδευε τον Διαφωτισμ\u03cc και η σ\u03cdγκριση δε\u03afχνει μ\u03afα ενδιαφ\u03adρουσα διαδρομ\u03ae απ\u03cc την αρχαι\u03ccτητα, στην Αμερικανικ\u03ae Επαν\u03acσταση, τη Γαλλικ\u03ae Επαν\u03acσταση και το γερμανικ\u03cc κ\u03afνημα του Διαφωτισμο\u03cd μ\u03adχρι να φτ\u03acσει και στους \u0388λληνες επαναστ\u03acτες και να γ\u03afνει εθνικ\u03cc σ\u03cdνθημα που αποτυπ\u03ceνεται με τις συλλαβ\u03adς του και στη σημα\u03afα μας.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΓια τους λ\u03acτρεις της φιλολογικ\u03aeς μελ\u03adτης, η χρ\u03aeση των στ\u03afχων του Θο\u03cdριου δε\u03afχνει και το «το ε\u03cdρος γν\u03ceσεων και τον πλο\u03cdτο της \u03adμπνευσης του δικο\u03cd μας εθνικο\u03cd β\u03acρδου».<\/span>\n<\/p>\n \n\tΟ Ρ\u03aeγας «μελετο\u03cdσε, συν\u03adπλεε και συνδημιουργο\u03cdσε με τα πιο φωτειν\u03ac πνε\u03cdματα της εποχ\u03aeς του στο χ\u03ceρο της λογοτεχν\u03afας, της επιστ\u03aeμης και της πολιτικ\u03aeς» υπογραμμ\u03afζει ο συγγραφ\u03adας.<\/span>\n<\/p>\n \n\t \n<\/p>\n \n\t«\u038cποιος ελε\u03cdθερα συλλογ\u03acται, συλλογ\u03acται καλ\u03ac»<\/span>\n<\/p>\n \n\tΣτη συν\u03adχεια το βιβλ\u03afο μας ταξιδε\u03cdει ακ\u03ccμα πιο βαθι\u03ac στις πηγ\u03adς που επηρ\u03adασαν τον Ρ\u03aeγα με καθοριστικ\u03ae την «Εγκυκλοπα\u03afδεια» της οπο\u03afας \u03aeδη απ\u03cc το 2017, διαθ\u03adτουμε ελε\u03cdθερους και ψηφιοποιημ\u03adνους για το κοιν\u03cc και τους 17 τ\u03ccμους μαζ\u03af με τους 11 τ\u03ccμους με π\u03afνακες και παραρτ\u03aeματα.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΓια τον Ψαρρ\u03ac, η αναζ\u03aeτηση αυτ\u03ceν των πηγ\u03ceν δεν \u03adχει φιλολογικ\u03cc, απλ\u03ceς κ\u03afνητρο, αλλ\u03ac στηρ\u03afζεται στην εκτ\u03afμηση \u03ccτι \u03adτσι «πλησι\u03acζουμε την προσωπικ\u03ae του σκ\u03adψη \u03ccπως αυτ\u03ae ε\u03afχε διαμορφωθε\u03af \u03adως τα μ\u03adσα της δεκαετ\u03afας του 1790».<\/span>\n<\/p>\n \n\tΣτον \u03afδιο τ\u03ccνο ε\u03afναι και η εμβ\u03acθυνση της σχ\u03adσης του Ρ\u03aeγα με τα κε\u03afμενα του Βολτα\u03afρου και τη διαλεκτικ\u03ae σχ\u03adση που \u03adχει μαζ\u03af τους.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΣτη Φυσικ\u03ae υπ\u03acρχει και η δε\u03cdτερη φρ\u03acση που ερευν\u03ac ο συγγραφ\u03adας στο 7ο κεφ\u03acλαιο, κ\u03acνοντας \u03adνα ακ\u03ccμα μακρ\u03cdτερο, αλλ\u03ac συναρπαστικ\u03cc, ερευνητικ\u03cc ταξ\u03afδι.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΗ φρ\u03acση «\u038cποιος ελε\u03cdθερα συλλογ\u03acται, συλλογ\u03acται καλ\u03ac», γ\u03afνεται στην αναφορ\u03ac «Περ\u03af Γης», \u03ccπου αμφισβητε\u03afται \u03ccτι ο \u03aeλιος γυρν\u03acει γ\u03cdρω απ\u03cc τη Γη, γ\u03afνεται αναφορ\u03ac στον Γαλιλα\u03afο και τον Κοπ\u03adρνικο, αλλ\u03ac και στο «γνωμικ\u03cc του Χ\u03acλερ» «\u03ccπου λ\u03adγει: ‘\u038cποιος ελε\u03cdθερα συλλογ\u03acται, συλλογ\u03acται καλ\u03ac», συμπυκν\u03ceνοντας \u03adτσι τις πεποιθ\u03aeσεις του Ρ\u03aeγα για την επιστ\u03aeμη και τη θρησκε\u03afα με πλ\u03aeρη απ\u03ccφανση κατ\u03ac του γεωκεντρισμο\u03cd. <\/span>\n<\/p>\n \n\tΟ Λ\u03adανδρος Βρανο\u03cdσης στη μελ\u03adτη του για τον Ρ\u03aeγα, θεωρο\u03cdσε \u03aeδη \u03ccτι η φρ\u03acση «συμπυκν\u03ceνει \u03ccλο το ν\u03ccημα του φιλελευθερισμο\u03cd της εποχ\u03aeς κι αποτελε\u03af το β\u03acθρο των ιδεολογικ\u03ceν πεποιθ\u03aeσεων και το σ\u03cdνθημα των εθνοδιαφωτιστικ\u03ceν προσπαθει\u03ceν του Ρ\u03aeγα».<\/span>\n<\/p>\n \n\tΑλλ\u03ac ποιος ε\u03afναι ο Χ\u03acλερ και το γνωμικ\u03cc του;<\/span>\n<\/p>\n \n\tΠρ\u03ccκειται για τον \u0386λμπερτ φον Χ\u03acλερ, Ελβετ\u03cc γιατρ\u03cc, φυσιολ\u03ccγο, βοτανολ\u03ccγο και ποιητ\u03ae (1708-1777), και πριν απ\u03cc μ\u03afα δεκαετ\u03afα εντοπ\u03afστηκε \u03ccτι η φρ\u03acση περιλαμβ\u03acνεται σε πο\u03afημα του Χ\u03acλερ το 1734 που \u03adχει ψηφιοποιηθε\u03af και ε\u03afναι: «Αν κανε\u03afς \u03adχει τη δυνατ\u03ccτητα να σκ\u03adφτεται ελε\u03cdθερα, σκ\u03adφτεται καλ\u03ac».<\/span>\n<\/p>\n \n\tΠο\u03cd τη βρ\u03aeκε ο Ρ\u03aeγας; Η φρ\u03acση \u03ccντως, φα\u03afνεται \u03ccτι το 1790, τη χρονι\u03ac που βγα\u03afνει η Φυσικ\u03ae, λειτουργο\u03cdσε ως γνωμικ\u03cc στις γερμαν\u03ccφωνες περιοχ\u03adς και «λειτουργο\u03cdσε εν μ\u03adρει και σε συνδυασμ\u03cc με τη Γαλλικ\u03ae Επαν\u03acσταση» που ε\u03afχε γ\u03afνει \u03adνα χρ\u03ccνο πριν. Ε\u03afχε π\u03acρει, \u03ccμως τη μορφ\u03ae γνωμικο\u03cd μετ\u03ac το πο\u03afημα και μισ\u03cc αι\u03ceνα πριν το χρησιμοποι\u03aeσει ο Ρ\u03aeγας. Μπορε\u03af συνεπ\u03ceς να γ\u03afνει η ασφαλ\u03aeς υπ\u03ccθεση \u03ccτι \u03aeταν μ\u03afα φρ\u03acση την οπο\u03afα ο Ρ\u03aeγας \u03adβλεπε παντο\u03cd σε βιβλ\u03afα και \u03adντυπα.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΕπιπλ\u03adον, ο Ψαρρ\u03acς στρ\u03adφει το ενδιαφ\u03adρον του και στους ριζοσπαστικοποιημ\u03adνους ν\u03adους της εποχ\u03aeς.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΣτη Γερμαν\u03afα \u03aeδη απ\u03cc το 1760 εμφαν\u03afζεται \u03adνας ν\u03adος τ\u03cdπος φοιτητικ\u03aeς οργ\u03acνωσης και \u03adρευνα για τις οργαν\u03ceσεις αυτ\u03adς και την περ\u03afοδο της Γαλλικ\u03aeς Επαν\u03acστασης \u03adχει εντοπ\u03afσει και τον ρ\u03ccλο που πα\u03afζουν τα φοιτητικ\u03ac «λευκ\u03ceματα» στην \u03adκφραση των ν\u03adων. Προκ\u03cdπτει \u03ccτι η φρ\u03acση του Χ\u03acλερ \u03aeταν δημοφιλ\u03aeς στο Πανεπιστ\u03aeμιο του Κι\u03adλου και \u03aeδη απ\u03cc το 1788 οι φοιτητ\u03adς την ε\u03afχαν τροποποι\u03aeσει \u03ccπως ακριβ\u03ceς ε\u03afναι και στη μετ\u03acφραση του Ρ\u03aeγα («\u03ccποιος ελε\u03cdθερα συλλογ\u03acται»).<\/span>\n<\/p>\n \n\tΣτην πρ\u03acξη ο Ρ\u03aeγας «υιοθετε\u03af \u03adνα σ\u03cdνθημα της επαναστατημ\u03adνης γερμανικ\u03aeς νεολα\u03afας» και το λ\u03adει στο λ\u03aeμμα του, \u03ccτι «\u03adχει κ\u03cdρος» εκε\u03af \u03ccπου «βασιλε\u03cdει η ελευθερ\u03afα». <\/span>\n<\/p>\n \n\tΟπ\u03ccτε δεν υπ\u03acρχει κ\u03acποιο \u03acλλο μυστικ\u03cc για την προ\u03adλευση του γνωμικο\u03cd, τ\u03afθεται \u03ccμως το ερ\u03ceτημα για το π\u03ceς γν\u03ceρισε ο Ρ\u03aeγας το γερμανικ\u03cc φοιτητικ\u03cc κ\u03afνημα και τα λευκ\u03ceματα;<\/span>\n<\/p>\n \n\tΑυτ\u03ae τη σχ\u03adση, θα την φωτ\u03afσει αρχικ\u03ac μ\u03afα καταγραφ\u03ae στα λευκ\u03ceματα που υπογρ\u03acφεται απ\u03cc τον Δημ\u03aeτριο Νικολ\u03afδη (1766-1798), Ηπειρ\u03ceτη γιατρ\u03cc απ\u03cc τη Ζ\u03afτσα και \u03adναν απ\u03cc τους επτ\u03ac συντρ\u03ccφους που βρ\u03adθηκαν μαζ\u03af του στον θ\u03acνατο.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΑναφορ\u03adς στα \u03adγγραφα της αν\u03acκρισης των αυστριακ\u03ceν αρχ\u03ceν, δε\u03afχνουν \u03ccτι ο Νικολ\u03afδης \u03aeταν «\u03adνα απ\u03cc τα αξιολογ\u03ccτερα πρ\u03ccσωπα του κ\u03cdκλου του Ρ\u03aeγα», \u03ccπως θα μνημονε\u03cdσει ο Βρανο\u03cdσης. Στην αν\u03acκριση παραδ\u03adχεται \u03ccτι τραγουδ\u03acει τον Θο\u03cdριο και τη Μασσαλι\u03ceτιδα, \u03adχει επ\u03afγνωση του επαναστατικο\u03cd σχεδ\u03afου του Ρ\u03aeγα και το επικροτε\u03af.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΑπ\u03cc το 1791 ο Νικολ\u03afδης σπο\u03cdδαζε Ιατρικ\u03ae στην Ανωτ\u03acτη Σχολ\u03ae του Καρ\u03ccλου στην Στουτγ\u03acρδη, και \u03ccπως αποκ\u03acλυψε \u03adρευνα του 1994, ε\u03afχε συμμετ\u03acσχει με μ\u03afα αφι\u03adρωση στο λε\u03cdκωμα του φιλοσ\u03ccφου Χ\u03adγκελ (1770- 1831), το 1793 με μ\u03afα υπογεγραμμ\u03adνη φρ\u03acση η οπο\u03afα μνημονε\u03cdεται \u03aeδη απ\u03cc το 1844 στη βιογραφ\u03afα του Χ\u03adγκελ για την παρ\u03adα του και την πρ\u03ccσδεσ\u03ae της στις ιδ\u03adες της Γαλλικ\u03aeς Επαν\u03acστασης, χωρ\u03afς \u03ccμως την υπογραφ\u03ae του Νικολ\u03afδη.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΗ μετ\u03acφραση ε\u03afναι: «Κι ας χαθε\u03af για π\u03acντα η \u03acφρων πολιτικ\u03ae\/που επιβ\u03acλλει στις καρδι\u03adς μας εξουσ\u03afα δεσποτικ\u03ae» και πρ\u03ccσφατα θα ταυτιστε\u03af το γαλλικ\u03cc πρωτ\u03ccτυπο των δ\u03cdο στ\u03afχων του Νικολ\u03afδη στο \u03adπος του Βολτα\u03afρου «La Henriade».<\/span>\n<\/p>\n \n\tΟπ\u03ccτε ο Ψαρρ\u03acς εκτιμ\u03ac \u03ccτι \u03adτσι επιβεβαι\u03ceνεται «\u03ccχι μ\u03ccνο η \u03acμεση σχ\u03adση της ομ\u03acδας του Ρ\u03aeγα με τον επαναστατικ\u03cc αναβρασμ\u03cc στα γερμανικ\u03ac πανεπιστ\u03aeμια, αλλ\u03ac και η ιδεολογικ\u03ae συγγ\u03adνεια με τα γραπτ\u03ac του Βολτα\u03afρου», οπ\u03ccτε «ο Νικολ\u03afδης επισφραγ\u03afζει με τη δικ\u03ae του υπογραφ\u03ae στο λε\u03cdκωμα του Χ\u03adγκελ, το κ\u03aeρυγμα ελευθερ\u03afας του Ρ\u03aeγα» και η φρ\u03acση του Βολτα\u03afρου \u03adρχεται και συμπληρ\u03ceνει το γνωμικ\u03cc του Χ\u03acλερ.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΟ συγγραφ\u03adας θα κλε\u03afσει αυτ\u03cc το κεφ\u03acλαιο με αναφορ\u03ac στην προτροπ\u03ae του Λατ\u03afνου ποιητ\u03ae Ορ\u03acτιου «sapere aude» («τ\u03ccλμησε να γνωρ\u03afζεις»), την οπο\u03afα χρησιμοπο\u03afησε ο Καντ (1724-1804) στο \u03acρθρο του με ερ\u03ceτημα «Απ\u03acντηση στο ερ\u03ceτημα: Τι ε\u03afναι διαφωτισμ\u03ccς»: Sapere aude! Να \u03adχεις το θ\u03acρρος να μεταχειρ\u03afζεσαι τον δικ\u03cc σου νου. Αυτ\u03ae ε\u03afναι η εμβληματικ\u03ae φρ\u03acση του Διαφωτισμο\u03cd». Και τη συνδ\u03adει με τη φρ\u03acση του Ανων\u03cdμου της Ελληνικ\u03aeς Νομαρχ\u03afας «Στοχ\u03acσου και αρκε\u03af» (1806). Δ\u03cdο στ\u03afχοι και \u03adνα πραγματικ\u03ac εντυπωσιακ\u03cc ταξ\u03afδι στις λ\u03adξεις που ταξ\u03afδευαν στην Ευρ\u03ceπη μεταφ\u03adροντας το μ\u03aeνυμα για μ\u03afα \u03acλλη θ\u03adαση του κ\u03ccσμου, για \u03adναν «τ\u03ccπο» στον οπο\u03afο η γν\u03ceση θα διαλ\u03adγεται με την ελευθερ\u03afα και θα φωτ\u03afζει τον δρ\u03ccμο των ανθρ\u03ceπων. <\/span>\n<\/p>\n \n\t \n<\/p>\n \n\tΤο πνε\u03cdμα του Διαφωτισμο\u03cd<\/span>\n<\/p>\n \n\tΠοια ε\u03afναι συνεπ\u03ceς τα συμπερ\u03acσματα απ\u03cc αυτ\u03aeν την ερευνητικ\u03ae διαδρομ\u03ae:<\/span>\n<\/p>\n \n\t– Καταρρ\u03afπτεται η θ\u03adση \u03ccτι τα δ\u03cdο πρ\u03ceτα βιβλ\u03afα του Ρ\u03aeγα ε\u03afναι νεανικ\u03adς δοκιμ\u03adς, πρωτ\u03ccλεια.<\/span>\n<\/p>\n \n\t– Το Φυσικ\u03aeς Απ\u03acνθισμα πρ\u03adπει να εξεταστε\u03af παρ\u03acλληλα με το Σχολε\u03afον των Ντελικ\u03acτων Εραστ\u03ceν που τυπων\u03ccταν ταυτ\u03ccχρονα το 1790 σε διαφορετικ\u03ac τυπογραφε\u03afα της Βι\u03adννης.<\/span>\n<\/p>\n \n\t– Να συνυπολογιστε\u03af η αναγγελ\u03afα του Ρ\u03aeγα \u03ccτι ε\u03afχε «μισομεταφρασμ\u03adνο» το «Πνε\u03cdμα των ν\u03ccμων» του Μοντεσκι\u03ad και \u03ccτι επ\u03afκειται η \u03adκδοση. <\/span>\n<\/p>\n \n\tΚαι στα τρ\u03afα αυτ\u03ac βιβλ\u03afα που ετο\u03afμαζε το 1790 ο Ρ\u03aeγας, σημει\u03ceνει ο Ψαρρ\u03acς «διακρ\u03afνεται η δι\u03acθεσ\u03ae του να μεταφ\u03adρει το πνε\u03cdμα του Διαφωτισμο\u03cd στους \u0388λληνες», σε \u03ccλες του τις διαστ\u03acσεις, απ\u03cc τις ν\u03adες ιδ\u03adες των Εγκυκλοπαιδιστ\u03ceν, στη διαφορετικ\u03ae αντ\u03afληψη για τις σχ\u03adσεις των φ\u03cdλων και των κοινωνικ\u03ceν τ\u03acξεων, στην ν\u03adα πολιτειακ\u03ae συγκρ\u03ccτηση.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΑυτ\u03cc που κ\u03acνει τον Ρ\u03aeγα να επιταχ\u03cdνει το εκδοτικ\u03cc του πρ\u03ccγραμμα τα επ\u03ccμενα χρ\u03ccνια ε\u03afναι η αλλαγ\u03ae των διεθν\u03ceν συνθηκ\u03ceν που του επιτρ\u03adπει να εντε\u03afνει τις προσπ\u03acθει\u03adς του για να ξεσηκ\u03ceσει τους βαλκανικο\u03cdς λαο\u03cdς κατ\u03ac της οθωμανικ\u03aeς εξουσ\u03afας.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΗ σημασ\u03afα \u03ccμως της \u03adκδοσης των βιβλ\u03afων του \u03aeδη απ\u03cc τις πρ\u03ceτες εκδ\u03ccσεις ε\u03afναι \u03ccτι αναδεικν\u03cdει και το μ\u03adγεθος, το ε\u03cdρος του επαναστατικο\u03cd ορ\u03acματος του Ρ\u03aeγα Φερα\u03afου.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΟ Δημ\u03aeτρης Ψαρρ\u03acς, κ\u03acνει εδ\u03ce μ\u03afα ιδια\u03afτερη επισ\u03aeμανση:<\/span>\n<\/p>\n \n\t«Αυτ\u03cc που δυσχερα\u03afνει εδ\u03ce και τ\u03ccσα χρ\u03ccνια την αποτ\u03afμηση του \u03adργου του Ρ\u03aeγα ε\u03afναι ακριβ\u03ceς το γεγον\u03ccς \u03ccτι το επαναστατικ\u03cc του \u03ccραμα, ταυτισμ\u03adνο με τις δημοκρατικ\u03adς αρχ\u03adς της Γαλλικ\u03aeς Επαν\u03acστασης και στηριγμ\u03adνο στο ριζοσπαστικ\u03cc ρε\u03cdμα του Διαφωτισμο\u03cd, \u03adρχεται σε ευθε\u03afα σ\u03cdγκρουση με τον τρ\u03ccπο που συγκροτ\u03aeθηκε το ν\u03adο ελληνικ\u03cc κρ\u03acτος και απ\u03adχει πολ\u03cd απ\u03cc \u03ccλες τις εκδοχ\u03adς εθνικ\u03aeς ολοκλ\u03aeρωσης που επικρ\u03acτησαν στην περιοχ\u03ae μας μετ\u03ac τον 19ο αι\u03ceνα, μετ\u03ac την απελευθ\u03adρωση».<\/span>\n<\/p>\n \n\tΑυτ\u03ccς ο προβληματισμ\u03ccς θα μπορο\u03cdσε κατ\u03ac τη γν\u03ceμη μας να θεωρηθε\u03af και μ\u03afα \u03acτυπη συμβολ\u03ae στα 200 χρ\u03ccνια απ\u03cc την Επαν\u03acσταση και στη δημ\u03ccσια συζ\u03aeτηση που μπορε\u03af και πρ\u03adπει να γ\u03afνει για τη μεγ\u03acλη Επαν\u03acσταση των Ελλ\u03aeνων το 1821 κατ\u03ac των Το\u03cdρκων και της δεσποτε\u03afας της οθωμανικ\u03aeς αυτοκρατορ\u03afας, καθ\u03ceς και την πορε\u03afα γ\u03adνεσης του ελληνικο\u03cd κρ\u03acτους την επ\u03ccμενη δεκαετ\u03afα.<\/span>\n<\/p>\n \n\t \n<\/p>\n \n\tΟι πηγ\u03adς των Ιωανν\u03afνων<\/span>\n<\/p>\n \n\tΟ Δημ\u03aeτρης Ψαρρ\u03acς με τη μελ\u03adτη του για τον Ρ\u03aeγα Φερα\u03afο και τις απαρχ\u03adς της σκ\u03adψης του και της ιδεολογ\u03afας του, αναζωπυρ\u03ceνει τη συζ\u03aeτηση για αυτ\u03ccν τον σπουδα\u03afο \u0388λληνα επαναστ\u03acτη και τον τοποθετε\u03af σε μ\u03afα μεγαλ\u03cdτερη συζ\u03aeτηση για τις προκλ\u03aeσεις και τα απελευθερωτικ\u03ac προτ\u03acγματα της Ευρ\u03ceπης του 18ου και του 19ου αι\u03ceνα.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΠροσθ\u03adτει ακ\u03ccμα μ\u03afα ψηφ\u03afδα στη συζ\u03aeτηση που γ\u03afνεται στη χ\u03ceρα μας για τον \u03afδιο τον Ρ\u03aeγα Φερα\u03afο και τον Νεοελληνικ\u03cc Διαφωτισμ\u03cc.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΓια τα Γι\u03acννενα ε\u03afναι αξιοσημε\u03afωτο \u03ccτι χρησιμοποιε\u03af \u03adνα πλ\u03aeθος πηγ\u03ceν απ\u03cc ερευνητ\u03adς, μελετητ\u03adς και ακαδημα\u03caκο\u03cdς του Πανεπιστημ\u03afου Ιωανν\u03afνων, κ\u03acτι που δε\u03afχνει και τη σημασ\u03afα της \u03adρευνας που γ\u03afνεται στην π\u03ccλη μας τις τελευτα\u03afες δεκαετ\u03afες, εν\u03ce αξιοποιε\u03af και το ψηφιακ\u03cc αποθετ\u03aeριο «Ολυμπι\u03acς» του Πανεπιστημ\u03afου Ιωανν\u03afνων, \u03adνδειξη κι αυτ\u03ae της ερευνητικ\u03aeς πρωτοπορ\u03afας της περιοχ\u03aeς μας. <\/span>\n<\/p>\n \n\t \n<\/p>\n \n\tΗ παρακαταθ\u03aeκη της ελευθερ\u03afας<\/span>\n<\/p>\n \n\tΤο «Π\u03ceς συλλογ\u03acται ο Ρ\u03aeγας», γ\u03afνεται και το \u03adναυσμα για τη μετακ\u03afνηση του βλ\u03adμματος ακ\u03ccμα πιο ψηλ\u03ac στον ουραν\u03cc, εκε\u03af που η θ\u03adα στην Ευρ\u03ceπη και τον κ\u03ccσμο των τρι\u03ceν τελευτα\u03afων αι\u03ceνων, θα \u03adδειχνε π\u03ccσο \u03acλλαζαν οι \u03acνθρωποι, π\u03ccσο κα\u03afριος \u03aeταν ο ρ\u03ccλος της επιστ\u03aeμης και της γν\u03ceσης σε αυτ\u03aeν την αλλαγ\u03ae, τη δ\u03cdναμη που \u03adδινε στον αγ\u03ceνα των ανθρ\u03ceπων το α\u03afτημα για ελευθερ\u03afα και π\u03acνω και π\u03adρα απ\u03cc \u03ccλα, τον ρ\u03ccλο που μπορε\u03af να πα\u03afξει στην αλλαγ\u03ae του κ\u03ccσμου, αυτ\u03ccς καθ’ αυτ\u03ccς ο \u03acνθρωπος.<\/span>\n<\/p>\n \n\tΗ θυσ\u03afα του Ρ\u03aeγα και των συντρ\u03ccφων του δεν π\u03aeγε χαμ\u03adνη, \u03ccχι μ\u03ccνο γιατ\u03af \u03adμειναν π\u03afσω σπουδα\u03afα κε\u03afμενα και βιβλ\u03afα, αλλ\u03ac γιατ\u03af \u03adγιναν παρ\u03acδειγμα για το π\u03ceς ακ\u03ccμα και η \u03cdπαρξη των ελε\u03cdθερων ανθρ\u03ceπων τρομοκρατε\u03af τις εξουσ\u03afες και μπορε\u03af να ανο\u03afξει το δρ\u03ccμο για τη ρ\u03aeξη και την κατ\u03acλυσ\u03ae τους. \u0388νας ελε\u03cdθερος \u03acνθρωπος που συλλογ\u03acται ελε\u03cdθερα ε\u03afναι μ\u03afας διαρκ\u03aeς παρακαταθ\u03aeκη της ανθρωπ\u03ccτητας για το μ\u03adλλον.<\/span><\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":" Του ΦΙΛΗΜΟΝΑ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΥ O Ρ\u03aeγας της επαν\u03acστασης, ο Ρ\u03aeγας της ελευθερ\u03afας, ο Ρ\u03aeγας του κοινο\u03cd αγ\u03ceνα \u03ccλων των λα\u03ceν για μ\u03afα ζω\u03ae χωρ\u03afς δυν\u03acστες, τυρ\u03acννους και κατακτητ\u03adς, ο Ρ\u03aeγας των βιβλ\u03afων, της μ\u03ccρφωσης, του Διαφωτισμο\u03cd, ο Ρ\u03aeγας των Ελλ\u03aeνων που αναζητο\u03cdσαν \u03adνα \u03acλλο μ\u03adλλον για τον τ\u03ccπο τους συμπλ\u03adοντας με τα μεγ\u03acλα, ριζοσπαστικ\u03ac προτ\u03acγματα…<\/p>\n","protected":false},"author":2,"featured_media":58383,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":[],"categories":[6],"tags":[],"acf":[],"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/www.ele.gr\/index.php?rest_route=\/wp\/v2\/posts\/58382"}],"collection":[{"href":"https:\/\/www.ele.gr\/index.php?rest_route=\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"https:\/\/www.ele.gr\/index.php?rest_route=\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/www.ele.gr\/index.php?rest_route=\/wp\/v2\/users\/2"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/www.ele.gr\/index.php?rest_route=%2Fwp%2Fv2%2Fcomments&post=58382"}],"version-history":[{"count":1,"href":"https:\/\/www.ele.gr\/index.php?rest_route=\/wp\/v2\/posts\/58382\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":58384,"href":"https:\/\/www.ele.gr\/index.php?rest_route=\/wp\/v2\/posts\/58382\/revisions\/58384"}],"wp:featuredmedia":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/www.ele.gr\/index.php?rest_route=\/wp\/v2\/media\/58383"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/www.ele.gr\/index.php?rest_route=%2Fwp%2Fv2%2Fmedia&parent=58382"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"https:\/\/www.ele.gr\/index.php?rest_route=%2Fwp%2Fv2%2Fcategories&post=58382"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"https:\/\/www.ele.gr\/index.php?rest_route=%2Fwp%2Fv2%2Ftags&post=58382"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}