Στην εξαιρετική ταινία «Η ευνοούμενη» του Γιώργου Λάνθιμου τον κεντρικό ρόλο κατέχει η εξουσία. Η εξουσία που γοητεύει, αποπλανά, προσελκύει, υπόσχεται. Αλλά και η εξουσία που από την άλλη πλευρά του καθρέφτη, χειραγωγεί, καταπατά, υπονομεύει, σκοτώνει, κλέβει.

Και είναι προφανές ότι μία τέτοια «ηρωίδα», όπως η εξουσία δεν θα έπαιρνε τόσο εύκολα ένα όσκαρ, μέσα στην καρδιά του χολιγουντιανού σινεμά που θρέφει και θρέφεται πια αποκλειστικά από την εξουσία του χρήματος. Αλλά για να είμαστε και δίκαιοι είναι αυτός ο κόσμος του κινηματογράφου που ακόμα στοχάζεται πάνω στην αναπαραγωγή του και στο μέλλον και επιτρέπει και τις άλλες φωνές, αφήνει χώρο και για διαφορετικές εικόνες.

Φεύγοντας από την αίθουσα το Σάββατο το βράδυ και πριν ακόμα ανακοινωθούν τα όσκαρ, αναρωτιόμουν τι θα γινόταν στη χώρα μας, αν ένας σκηνοθέτης μιλούσε για ένα κομμάτι της ιστορίας μας όπως μίλησε ο Λάνθιμος για τη Βασίλισσα Άννα της Αγγλίας. Αν έβρισκε το χώρο και την υποστήριξη να φτιάξει την ταινία του, κατά πάσα πιθανότητα στο τέλος… θα τον αφόριζαν. Το έχουμε δει άλλωστε στην περίπτωση του Θ. Αγγελόπουλου, που έγινε διάσημος και αποδεκτός καθολικά πρώτα στην Ευρώπη και μετά στην πατρίδα του, από την οποία δεν έλειψαν και οι σκληρές επιθέσεις.

Ένα άλλο ερώτημα, είναι το πώς κάνεις στις μέρες μας κινηματογράφο, όταν τα πάντα στις οθόνες έχουν κατακλυστεί από τη διαφήμιση, τα στερεότυπα, αλλά και μία εμφανή πια ασυλία των ισχυρών της εξουσίας και του χρήματος. Ο Λάνθιμος αποδεικνύει ότι μπορεί να συνομιλεί με το ευρύ κοινό, κρατώντας πολύ ψηλά και τον δείκτη της καλλιτεχνίας. Κι αυτό είναι ένα πολύ δύσκολο επίτευγμα.

Το ότι πείθει ιδιαίτερα τα νέα παιδιά να μπουν στην αίθουσα για την ταινία του και να μιλήσει σε μία παγκόσμια γλώσσα θα το λέγαμε και σπουδαίο. Ίσως και γιατί αντιλαμβάνεται ότι οι νέοι άνθρωποι σήμερα καταλαβαίνουν στο πετσί τους πια τι σημαίνει αποκλεισμός, περιθωριοποίηση, ασφυξία και καταπίεση. Δεν είναι συνεπώς που είμαστε περήφανοι που υπάρχει ο Λάνθιμος και δημιουργεί, αλλά πρέπει να είμαστε και ικανοποιημένοι για αυτή καθ’ αυτή τη δημιουργία του. 

Πολιτική πολιτισμού με ανοιχτές πόρτες

Είναι μία πολύ δύσκολη και ανοιχτή συζήτηση η πρόσβαση στην τέχνη. Η πρόσβαση των πολλών. Γιατί η τέχνη είναι ακριβώς ένα σημείο επαφής των πολλών ακόμα και όταν είναι δύσκολα προσπελάσιμη. Και οι καλλιτέχνες θέλουν το βλέμμα του θεατή, τη συμμετοχή του στη δημιουργία τους. 

Δύσκολα προσπελάσιμη είναι εκείνη η τέχνη που κινείται στα όρια της πρωτοπορίας και του πειραματικού, οπότε προϋποθέτει από το κοινό μια κάποια προετοιμασία, μία εκπαίδευση. Η συνήθης παρεξήγηση μπροστά στην πρωτοπορία είναι να νομίσει ο εύκολος θεατής ότι έχει να κάνει με κάτι «θολό», εξ ου και τα περί κουλτουριάρηδων που υιοθετεί συχνά για να καλύψει την αμηχανία του. Αν και νομίζω ότι η κατηγορία περί «θολοκουλτουριάρηδων» φτιάχτηκε από την ακροδεξιά που μισεί την τέχνη συνολικά. Ο καλοπροαίρετος θεατής δεν είναι ποτέ επιθετικός προς τον καλλιτέχνη ακόμα κι όταν δεν τον καταλαβαίνει.

Πριν φτάσουμε όμως σε αυτό το σημείο, πρέπει να έχουμε καταφέρει να ανοίξουμε τα σινεμά, τα θέατρα, τις βιβλιοθήκες και τις γκαλερί, να ανοίξουμε τις πόρτες σε όλους και όλες. Οι ανοιχτές πόρτες είναι η κύρια πολιτική πολιτισμού που έχουμε ανάγκη σήμερα. 

Γράφει ο ΦΙΛΗΜΩΝ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ

fkaramitsos@yahoo.gr