Του Γιάννη Γιώσα, Φιλόλογου- Συγγραφέα 

Λογοτεχνικοί θησαυροί στην εκκλησιαστική υμνογραφία 

Εντρυφώντας κανείς στα αγιογραφικά κείμενα διαπιστώνει πως ο πλούτος της εκκλησιαστικής υμνολογίας είναι τεράστιος.  Ποιήματα, γιατί για τέτοια πρόκειται, εξαιρετικού λεκτικού κάλλους και νοηματικού βάθους, κοσμούν την εκκλησιαστική υμνογραφία και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι μεγάλοι πεζογράφοι και ποιητές, όπως ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης, ο Φώτης Κόντογλου, ο Στρατής Μυριβήλης, ο Διονύσιος Σολωμός, ο Κωστής Παλαμάς, ο Άγγελος Σικελιανός, ο Γεώργιος Δροσίνης, ο Κώστας Βάρναλης, ο Γιώργος Σεφέρης, ο Οδυσσέας Ελύτης και τόσοι άλλοι, λούστηκαν στα νάματά της και εμπνεύτηκαν από αυτή.  

Άλλωστε, «το τραγούδι της πίστης μας» , όπως χαρακτηριστικά αποκαλεί τους εκκλησιαστικούς ύμνους ο Απόστολος Παύλος, είναι αναπόσπαστο μέρος της χριστιανικής μας λατρείας.Ύμνοι αφιερωμένοι στην Αγία Τριάδα (Τριαδικοί), τη Θεοτόκο( Θεοτοκία) και τους Μάρτυρες (Μαρτυρικοί), αλλά και συγκροτημένες ομάδες τους (Κοντάκια και Κανόνες), θα ζήλευαν για την αριστοτεχνία τους οι μεγαλύτεροι δημιουργοί.  Ποιος μπορεί να διαφωνήσει με το ότι το «Άξιον εστί», αυτό το ποιητικό αριστούργημα, είναι βαθιά διαποτισμένο από το άρωμα των ύμνων και των κειμένων της Εκκλησίας; Ή, με το ότι μεταφέρουν στα κείμενά τους άλλοτε την ομορφιά της και την κατανυκτική της ατμόσφαιρα και άλλοτε προσωπικά τους βιώματα από τις Ακολουθίες; Ο Ρωμανός ο Μελωδός, «πρίγκηπας των Βυζαντινών Υμνογράφων», όπως χαρακτηρίστηκε, ο Ιωάννης Δαμασκηνός, ο Ιωσήφ ο Υμνογράφος, ο Ανδρέας Κρήτης , ο Κοσμάς ο Μελωδός και μια άλλη «στρατιά» γλυκύφθογγων ποιητών, κατέλιπαν ποιητικά αριστουργήματα. Ποιον, αλήθεια, δεν συγγκλονίζει το τροπάριο της Κασσιανής, βυζαντινής ηγουμένης, ποιήτριας, συνθέτριας και υμνογράφου του 9ου μ. Χ αι., το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης, αγγίζοντας για τα ανθρώπινα ανομήματά του τη δική του εσωτερική «συντριβή»; «Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή,τὴν σὴν αἰσθομένη θεότητα, μυροφόρου ἀναλαβοῦσα τάξιν,ὀδυρομένη, μύρα σοι, πρὸ τοῦ ἐνταφιασμοῦ κομίζει. Οἴμοι! λέγουσα, ὅτι νύξ μοι ὑπάρχει, οἶστρος ἀκολασίας,ζοφώδης τε καὶ ἀσέληνος ἔρως τῆς ἁμαρτίας. Δέξαι μου τὰς πηγὰς τῶν δακρύων… ». 

Προχτές, οι απανταχού χριστιανοί γιορτάσαμε τη μεγάλη γιορτή των Θεοφανείων.  Δεν ξέρω αν το προσέξατε, αλλά στον λεγόμενο Μεγάλο Αγιασμό, ακούγεται ένας θαυμάσιος ύμνος, «το ποίημα του Σωφρονίου, Πατριάρχου Ιεροσολύμων».  Ο Σωφρόνιος (560- 11 Μαρτίου 638), Πατριάρχης της «ιερής πόλης», Άγιος κατόπιν της Εκκλησίας μας, συνέθεσε ένα ποιητικό αριστούργημα, το οποίο σας παραθέτω αυτούσιο (χωρίς μεταφορά του στη δημοτική) για να απολαύσετε το υπέροχο άρωμά του.  

«Σήµερον αἱ νεφέλαι ὑετὸν δικαιοσύνης τῇ ἀνθρωπότητι οὐρανόθεν δροσίζουσι. Σήµερον ὁ Ἄκτιστος ὑπὸ τοῦ ἰδίου πλάσµατος βουλῇ χειροθετεῖται. Σήµερον τὰ τοῦ Ἰορδάνου νάµατα εἰς ἰάµατα µεταποιεῖται τῇ τοῦ Κυρίου παρουσίᾳ. Σήµερον ῥείθροις µυστικοῖς πᾶσα ἡ κτίσις ἀρδεύεται.  Σήµερον τὰ τῶν ἀνθρώπων πταίσµατα τοῖς ὕδασι τοῦ Ἰορδάνου ἀπαλείφονται. Σήµερον ὁ Παράδεισος ἠνέωκται τοῖς ἀνθρώποις, καὶ ὁ τῆς Δικαιοσύνης Ἥλιος καταυγάζει ἡµῖν.  Σήµερον τὰ ἄνω τοῖς κάτω συνεορτάζει, καὶ τὰ κάτω τοῖς ἄνω συνοµιλεῖ. Σήµερον λαµπαδοφεγγεῖ πᾶσα ἡ κτίσις ἄνωθεν. Σήµερον ὁ Δεσπότης πρὸς τὸ βάπτισµα ἐπείγεται, ἵνα ἀναβιβάσῃ πρὸς ὕψος τὸ ἀνθρώπινον.  Σήµερον ὁ ἀκλινὴς τῷ ἰδίῳ οἰκέτῃ ὑποκλίνεται, ἵνα ἡµᾶς ἐκ τῆς δουλείας ἐλευθερώσῃ. Σήµερον Βασιλείαν οὐρανῶν ὠνησάµεθα· τῆς γὰρ Βασιλείας τοῦ Κυρίου οὐκ ἔσται τέλος. Σήµερον γῆ καὶ θάλασσα τὴν τοῦ κόσµου χαρὰν ἐµερίσαντο, καὶ ὁ κόσµος εὐφροσύνης πεπλήρωται. Ὁ Ἰορδάνης ἐσ-τράφη εἰς τὰ ὀπίσω, θεασάµενος τὸ πῦρ τῆς θεότητος, σωµατικῶς κατερχόµενον, καὶ εἰσερχόµενον ἐπ' αὐτόν. Ὁ Ἰορδάνης ἐστράφη εἰς τὰ ὀπίσω, ὁρῶν τὸν Ἀόρατον ὁραθέντα, τὸν Κτίστην σαρκωθέντα, τὸν Δεσπότην ἐν δούλου µορφῇ. Ὁ Ἰορδάνης ἐστράφη εἰς τὰ ὀπίσω, καὶ τὰ ὄρη ἐσκίρτησαν, Θεὸν ἐν σαρκὶ καθορῶντα, καὶ νεφέλαι φωνὴν ἔδωκαν, θαυµάζουσαι τὸν παραγενόµενον. Σὺ ἐκ τεσσάρων στοιχείων τὴν κτίσιν συναρµόσας, τέτταρσι καιροῖς τὸν κύκλον τοῦ ἐνιαυτοῦ ἐστεφάνωσας. Σὲ τρέµουσιν αἱ νοεραὶ πᾶσαι Δυνάµεις. Σὲ ὑµνεῖ ἥλιος, σὲ δοξάζει σελήνη, σοὶ ἐντυγχάνει τὰ ἄστρα, σοὶ ὑπακούει τὸ φῶς, σὲ φρίττουσιν ἄβυσσοι, σοὶ δουλεύουσιν αἱ πηγαί. Σὺ ἐξέτεινας τὸν οὐρανὸν ὡσεὶ δέῤῥιν· σὺ ἐστερέωσας τὴν γῆν ἐπὶ τῶν ὑδάτων· σὺ περιετείχισας τὴν θάλασσαν.  Δὸς πᾶσι, τοῖς τε µεταλαµβάνουσι, τὸν ἁγιασµόν, τὴν εὐλογίαν, τὴν κάθαρσιν, τὴν ὑγείαν. ψάµµῳ· σὺ πρὸς ἀναπνοὰς τὸν ἀέρα ἐξέχεας».  Μακάρι το εν είδει περιστεράς κατελθόν Άγιο Πνεύμα να φωτίσει τους ηγέτες αυτού του κόσμου, γιατί, τελευταία, πλήθυναν επικίνδυνα οι «τρελλοί του χωριού»…