Η απελευθέρωση της πόλης των Ιωαννίνων στις 21 Φεβρουαρίου 1913 αποτέλεσε μία από τις κορυφαίες στιγμές των πολεμικών εξελίξεων συνολικά του Α’ Βαλκανικού Πολέμου.

Ο αντίκτυπος της είδησης ήταν πανελλήνιος ενώ έπαιξε και έναν ρόλο στον διεθνή απολογισμό των εξελίξεων στα Βαλκάνια ενισχύοντας τη θέση της Ελλάδας.

Για να δούμε πώς φτάσαμε ως την 21η Φεβρουαρίου πρέπει να ακολουθήσουμε το χρονικό του πολέμου ως τότε.

Στις 4 Oκτωβρίου του 1912, οι τρεις σύμμαχες χώρες Eλλάδα, Bουλγαρία και Σερβία επιδίδουν στην Kωνσταντινούπολη τελεσίγραφο για την κήρυξη του πολέμου με την Oθωμανική Aυτοκρατορία. Την επομένη θα ξεκινήσουν τον πόλεμο με στόχο να νικήσουν στο πολεμικό πεδίο τους Τούρκους.

Η Ελλάδα με επικεφαλής τον Ελευθέριο Βενιζέλο είχε δει ότι υπάρχουν ρεαλιστικές δυνατότητες για επέκταση των ορίων του κράτους, για ενσωμάτωση των ελληνικών πληθυσμών, για υπέρβαση του φτωχού και ηττημένου «κράτους της Μελούνας» που είχε αφήσει ο πόλεμος του 1897.

Με την επιστράτευση της 17ης Σεπτεμβρίου συγκροτήθηκαν δύο μεγάλες μονάδες: O Στρατός Θεσσαλίας που αποτελούσε και το κύριο σώμα του στρατού και είχε επικεφαλής τον Διάδοχο Kωνσταντίνο και ο μικρότερος Στρατός Hπείρου που περιελάμβανε 8 τάγματα πεζικού και ευζώνων, 1 ίλη ιππικού και 24 πυροβόλα, 8 χιλιάδες στρατιώτες και 282 αξιωματικούς, είχε διοικητή τον αντιστράτηγο Kωνσταντίνο Σαπουντζάκη και η έδρα του ήταν στην Άρτα.

Στόχος της στρατιάς στην Ήπειρο η άμυνα κατ’ αρχάς και η αντιστήριξη του αγώνα στη Θεσσαλία. Στο Ναυτικό, αρχηγός του στόλου τοποθετήθηκε ο Υποναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης.

2 Οκτωβρίου. Φτάνει στην Άρτα ο Αρχηγός του Στρατού Ηπείρου, Αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Σαπουτζάκης. Αμυντική είναι κυρίως η αποστολή του Στρατού Ηπείρου με σκοπό την εξασφάλιση της μεθορίου (Άκτιο- Άρτα-Τζουμέρκα, σε γραμμή 150 χλμ) ενώ υπάγεται στο Υπουργείο Στρατιωτικών.  Η περιοχή της Ηπείρου περιγράφεται ως ορεινή χωρίς στην ουσία επαρκές οδικό δίκτυο.

5 Οκτωβρίου. Ξεκινάνε οι επιχειρήσεις της Ελλάδας κατά της Τουρκίας.  Το κύριο βάρος της επίθεσης έχει ο Στρατός Θεσσαλίας υπό τον Αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο.

Αποφασίζεται ανάληψη επιχείρησης και στην Ήπειρο με στόχο την απώθηση των εχθρών στη γραμμή Αράχθου.

6 Οκτωβρίου. Τμήματα του 7ου Τάγματος Ευζώνων, με την υποστήριξη πυρών πυροβολικού, περνάνε υπό βροχή τη Γέφυρα της Άρτας και το βράδυ στήνουν τμήματα ασφαλείας στα υψώματα του Γκριμπόβου.

12 Οκτωβρίου. Απελευθέρωση Φιλιππιάδας

14 Οκτωβρίου. Αναχωρεί από τον Πειραιά με πλοίο το Ανεξάρτητο Τάγμα Κρητών με 2.000 άντρες. Θα φτάσει στο λιμάνι της Κόπραινας τρεις μέρες μετά.

19 Οκτωβρίου. Διαταγή για παύση της αμυντικής αποστολής και ανάθεση της απελευθέρωσης της Ηπείρου.

21 Οκτωβρίου. Απελευθέρωση Πρέβεζας. Ευρεία βάση πλέον του ελληνικού στρατού στην περιοχή της Άρτας.

25 Οκτωβρίου. Πέφτει απότομο ψύχος κι ενώ μαίνονται οι μάχες στο Ανώγειο. Το πολύ κρύο θα συνοδεύει από εδώ και πέρα τις μάχες σε μεγάλα χρονικά διαστήματα.

28 Οκτωβρίου. Καταλαμβάνονται τα Πέντε Πηγάδια, ιδιαίτερης σημασίας πέρασμα και οχυρωματική θέση κι ενώ οι Τούρκοι υποχωρούν.

31 Οκτωβρίου. Απελευθέρωση Μετσόβου.

Βαρύς πλέον ο καιρός. Σε αναμονή των ενισχύσεων, αμυντική στάση ως και τις 20 Νοεμβρίου. Βαθμιαία ενίσχυση του στρατεύματος μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης στις 27 Οκτωβρίου- ενίσχυση και με τρία αεροπλάνα. Σχεδιασμός για επίθεση κατά των Ιωαννίνων. Ενισχύονται όμως και οι Τούρκοι με δυνάμεις από το Μοναστήρι.

5 Νοεμβρίου. Απελευθέρωση της  Χιμάρας από τον Σπύρο Σπυρομίλιο.

26 Νοεμβρίου. Στον Δρίσκο το Σώμα Γαριβαλδινών, το Σώμα Ελλήνων Ερυθροχιτώνων και στρατιωτικές μονάδες. Ηρωϊκές μάχες, αλλά υποχώρηση με απώλειες. Συγκλονίζει το πανελλήνιο ο θάνατος του Λορέντζου Μαβίλη στις 28 Νοεμβρίου.

29 Νοεμβρίου. Επιθετική προώθηση προς Ιωάννινα, με μεγάλες απώλειες. Νίκη στα Πεστά.

Συνέχεια επιθέσεων την 1η Δεκεμβρίου τώρα πια προς Μανωλιάσα και Μπιζάνι (1-3 Δεκεμβρίου) αλλά πρόσκρουση πάνω στην οχυρωμένη τοποθεσία των Ιωαννίνων  και αντεπίθεση των Τούρκων στις 4 Δεκεμβρίου, που στηρίζονται πλέον και δικές τους ενισχύσεις.

Σοβαρές μάχες στις 10 Δεκεμβρίου σε Αετοράχη και Λάζαινα με νίκες των Ελλήνων.

7 Δεκεμβρίου. Απελευθέρωση της Κορυτσάς.

12 Δεκεμβρίου. Ενισχύσεις του ελληνικού στρατού με Μεραρχίες που καταφτάνουν από τη Θεσσαλονίκη στο λιμάνι της Πρέβεζας. Ενισχύσεις καταφτάνουν στο Εμίν Αγά όπου και έχει στρατοπεδεύσει ο στρατός μέχρι και τις 5 Ιανουαρίου.

31 Δεκεμβρίου. Διαταγή για νέα επίθεση στα Ιωάννινα, αλλά αναβάλλεται λόγω της αλλαγής της ηγεσίας του Στρατού Ηπείρου την οποία και αναλαμβάνει ο Διάδοχος Κωνσταντίνος, ο οποίος γίνεται πλέον Αρχιστράτηγος Μακεδονίας και Ηπείρου.

Παρ’ όλα αυτά διατάσσεται γενική επίθεση στις 7 Ιανουαρίου κι ενώ επικρατεί βαρύς χειμώνας. Στις 31 Δεκεμβρίου απελευθερώνεται το Μέτσοβο.

Στις 10 Ιανουαρίου φτάνει στη Φιλιππιάδα ο Κωνσταντίνος. Την επομένη, ο Διάδοχος ενημερώνεται στην Κανέτα από τον Σαπουτζάκη, και γίνεται ανασυγκρότηση του Στρατού Ηπείρου. Ιδρύεται η θρυλική 8η Μεραρχία.

17 Ιανουαρίου. Με επιστολή του ο Κωνσταντίνος ζητάει από τον Εσάτ Πασά να παραδώσει τα Ιωάννινα, κάτι που δεν γίνεται δεκτό.

Επιδείνωση του καιρού με χιόνι.

6  Φεβρουαρίου. Επισκέπτεται το μέτωπο ο Ελ. Βενιζέλος. Από τη Φιλιππιάδα θα φτάσει στην πρώτη γραμμή και το μέτωπο Μπιζανίου, για να επιστρέψει στην Πρέβεζα και μετά στην Αθήνα.

15 Φεβρουαρίου. Απόφαση για επίθεση προς Ιωάννινα. Σχέδιο για επίθεση από τα Δυτικά της πόλης.

20 Φεβρουαρίου. Από τα ξημερώματα, γενική επίθεση. Προέλαση από τα Δυτικά προς Πεδινή. Ο Βελισσαρίου με τους Εύζωνές του συνεχίζει ως τον  Αγ. Ιωάννη στη σημερινή Ανατολή. Η παράδοση των Ιωαννίνων από την τουρκική αντιπροσωπεία γίνεται στις 11 το βράδυ.

21 Φεβρουαρίου. Υπογραφή του πρωτοκόλλου της παράδοσης. Είσοδος στην πόλη αποσπασμάτων του ελληνικού στρατού.

22 Φεβρουαρίου. Στην πόλη εισέρχεται ο Διάδοχος Κωνσταντίνος. Μεγάλη και ενθουσιώδης υποδοχή από τους κατοίκους της πόλης.

5 Μαρτίου. Ο Βενιζέλος τηλεγραφεί στον Κωνσταντίνο που βρίσκεται στα Ιωάννινα και τον ενημερώνει για τη δολοφονία του πατέρα του Βασιλιά Γεώργιου στη Θεσσαλονίκη. Ο Κωνσταντίνος αναχωρεί για την Αθήνα την επόμενη μέρα.

Απώλειες. Πρέπει να γίνει κατανοητό, ότι οι μάχες για την κατάληψη των Ιωαννίνων ήταν πολύνεκρες και έγιναν μέσα σε πολύ δυσμενείς συνθήκες.

Συνολικά, στην Ήπειρο σκοτώνονται στις μάχες 62 αξιωματικοί και 1549 στρατιώτες του ελληνικού στρατού ενώ τραυματίζονται 174 αξιωματικοί και 5451 στρατιώτες και καταγράφονται και 58 παγόπληκτοι.

Τι μπορούμε να διαβάσουμε

– Ο Ελληνικός Στρατός κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους (3 τόμοι και 2 τόμοι Παραρτήματα). Β’ τόμος, Επιχειρήσεις Εν Ηπείρω και 2ος τόμος Παραρτήματο. Υπ. Στρατιωτικών, ΓΕΣ, Πολεμική Έκθεση, 1931. Το 1991, επανέκδοση από τη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού.

– Επίτομη Ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων 1912- 13. Εκδόσεις ΔΙΣ, 1987, βασισμένο στην έκδοση του 1931.

– Μεγάλη Στρατιωτική Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια. Για τα Ιωάννινα Τόμος 3 σελ. 588- 608

Ο θρυλικός Ταγματάρχης Ιωάννης Βελισσαρίου

Ο Ιωάννης Βελισσαρίου είναι μία ιδιαίτερη περίπτωση αξιωματικού. Η αγάπη του για τον στρατό τον οδήγησε από τα 16 του χρόνια να επιχειρήσει να καταταγεί ως εθελοντής, ενώ στην καριέρα του διακρίθηκε για την ευρυμάθειά του και τη σπουδή του σε στρατιωτικά ζητήματα. Ήταν μία έντονη, ένθερμη, προσωπικότητα, κάτι που ενδεχομένως να εξηγεί και τη δυναμική με την οποία αντιμετώπισε την επιχείρηση προέλασης προς τα Ιωάννινα στις 20 Φεβρουαρίου 1913.

Γεννήθηκε στις 26 Νοεμβρίου 1861 στο Πλοέστι της Ρουμανίας όπου είχε μεταναστεύσει από την Κύμη, ο πατέρας του. Στην εφηβεία του πηγαίνει στην Αίγυπτο, στην αδελφή της μητέρας του και στη συνέχεια στην Αθήνα για να καταταγεί εθελοντής του ελληνικού στρατού. Αποφοιτά από τη Σχολή Υπαξιωματικών Πεζικού το 1887 ως ανθυπολοχαγός.

Λαμβάνει μέρος στον πόλεμο του 1897 και βρίσκεται από την αρχή στη Μελούνα.  Γίνεται λοχαγός το 1905, διορίζεται Δημαστυνόμος το 1907 στη Σκόπελο, όπου και παντρεύεται, το παιδί του όμως πεθαίνει δύο χρονών γι’ αυτό και φέρει πένθος στη στολή του. Το 1910 προάγεται σε Ταγματάρχη ενώ έχει συμμετάσχει στο Κίνημα στο Γουδί.

Στον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο, συμμετέχει στις μάχες του Σαρανταπόρου, ενώ στις 26 Δεκεμβρίου 1912 αποβιβάζεται στην Πρέβεζα με την VI Μεραρχία και στις 3 Ιανουαρίου καταλαμβάνει θέση κοντά στα Λάζαινα και την Αετοράχη. Συμμετέχει στην επίθεση της 7ης Ιανουαρίου, αλλά τραυματίζεται στο πόδι και νοσηλεύεται για ένα μήνα.

Στον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο διακρίθηκε στις μάχες του Κιλκίς και του Λαχανά Σκοτώθηκε στο ύψωμα 1378 στις 13 Ιουλίου 1913 και τάφηκε στον Ογνιάρ Μαχαλά ανάμεσα στους συμπολεμιστές του.

Τον ονόμαζαν και «Μαύρο Καβαλάρη» λόγω του πολύ όμορφου και επιβλητικού του μαύρου αλόγου και της συνήθειάς του να εμψυχώνει από κοντά και έφιππος τους άνδρες του.

Για τον ηρωϊσμό του, ο Τύπος έγραψε αμέσως μετά το τέλος των πολέμων. Ενδεικτικά αναφέρουμε τη βιβλιογραφία:

– Τα ανέκδοτα του Ήρωος των Ηρώων Ιωάννου Βελισσαρίου, Πολεμική Βιβλιοθήκη Ακροπόλεως 1913

– Ο  Ήρως Βελισσαρίου, εκδοτικός οίκος Γεωργίου Δ. Φέξη, 1915

– Ιωάννης Βελισσαρίου, Ξενοφών Ν. Καράπας, Μορφωτικός και Εκπολιτιστικός Σύλλογος Κύμης, 1992.

Του ΦΙΛΗΜΟΝΑ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΥ