Τα εγκαίνια της φωτογραφικής έκθεσης με παλιές κατοικίες της πόλης, στην οικία Ζορμπά, παλαιά αστική κατοικία του 19ου αιώνα, στην Άρτα, έγιναν χτες το βράδυ. Η οικία Ζορμπά, αποτελεί το μοναδικό διασωθέν αρχοντικό ‘’ηπειρωτικής’’ αρχιτεκτονικής στην πόλη της Άρτας. Κηρύχθηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού το 1964 ενώ στη δεκαετία του 1980 στέγασε για λίγα χρόνια τα γραφεία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Άρτας, στο πλαίσιο ανάδειξης του μνημείου προέβη σε σειρά εργασιών, προκειμένου να αξιοποιηθεί το εν λόγω μνημείο. Το κόστος των εργασιών ανέλαβε ο Δήμος Αρταίων, με πρωτοβουλία του δημάρχου, κ. Χρήστου Τσιρογιάννη, συνεχίζοντας με αυτό τον τρόπο την άριστη και αγαστή συνεργασία του Δήμου με την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Οι φωτογραφίες που εκτίθενται απεικονίζουν παλαιές αστικές κατοικίες της Άρτας, οι οποίες έχουν κατεδαφιστεί και πλέον δεν υπάρχουν, αλλά ευτυχώς έχουν αποτυπωθεί από τους κατά καιρούς υπηρετούντες αρχαιολόγους στην Αρχαιολογική Υπηρεσία της περιοχής, όπως ο Π. Βοκοτόπουλος, ο Δ. Τριανταφυλλόπουλος, ο Δ. Κωνστάντιος, η Ε. Χαλκιά και η Β. Παπαδοπούλου. Μέσα από τις φωτογραφίες ο επισκέπτης μπορεί να δει πώς ήταν οι αστικές οικίες της πόλης μέχρι και τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, μεταφερόμενος νοερά στις γειτονιές της πόλης, όπου δέσποζαν με την επιβλητικότητά τους παλιά ηπειρώτικα αρχοντικά και εντυπωσιακές οικίες. Η εκτύπωση και η επεξεργασία των φωτογραφιών έγινε από τους φωτογράφους κ. Βασίλη και κ. Αφροδίτη Γκανιάτσα, η συμβολή των οποίων υπήρξε σημαντική για το βέλτιστο αποτέλεσμα.

Τα παλαιά αστικά σπίτια της Άρτας

Ο αστικός χαρακτήρας της Άρτας κατά τον 19ο αι. εκφράστηκε κυρίως μέσα από τα αστικά σπίτια, τα οποία με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική τους αποτέλεσαν ένα χαρακτηριστικό σύνολο στην περιοχή της Ηπείρου. Αν και στην πόλη υπήρχαν πολλά ανάλογα σπίτια, ωστόσο πυρκαγιές αλλά και άλλοι παράγοντες, όπως η μεγάλη ανοικοδόμηση που γνώρισε η Άρτα από τη δεκαετία του ’60 έως και το 2000, δεν επέτρεψαν τη διατήρησή τους. Οι γνώσεις που έχουμε προέρχονται κυρίως από τη λεπτομερή καταγραφή και μελέτη, που πραγματοποίησε ο Αναστάσιος Ορλάνδος στα μέσα του 20ου αι., όταν ακόμη διατηρούνταν αρκετά από αυτά, όπως η οικία Θάνου και η οικία Ματσούκα, καθώς και από τα ελάχιστα σωζόμενα σήμερα παραδείγματα, όπως είναι η οικία Ζορμπά. Η τυπική διάταξη μιας αστικής οικίας της Άρτας περιελάμβανε το ισόγειο και τον όροφο, ενώ αναπόσπαστο στοιχείο ήταν η αυλή (οβορός). Καλύπτονταν από κεραμοσκεπή στέγη (σκεπή), δικλινή ή τετρακλινή. Το κτισμένο από μικρούς κανονικούς λίθους ισόγειο λειτουργούσε κυρίως ως αποθήκη. Ένας πλακόστρωτος διάδρομος, το στενό, εκατέρωθεν του οποίου υπήρχαν αποθηκευτικοί χώροι με μικρά σιδηρόφρακτα παράθυρα, οδηγούσε από την είσοδο στην ιδιαίτερα φροντισμένη αυλή. Εκεί υπήρχε το πηγάδι και η αλτάνα, ένας λίθινος εξώστης για την φύτευση καλλωπιστικών φυτών. Κατασκευασμένος από ξύλινο σκελετό και πήχεις επιχρισμένους με κονίαμα (μπαγδατί), ο όροφος ήταν ο μόνος κατοικήσιμος χώρος της οικίας. Περιελάμβανε τα δωμάτια, διατεταγμένα σε σχήμα Π ή Γ γύρω από ένα σκεπαστό αλλά εξ ολοκλήρου ανοικτό προς την αυλή χώρο, την κρεββάτα με τα ξύλινα υποστυλώματα και τα δικτυωτά κιγκλιδώματα. Η άνοδος στο όροφο γινόταν από λίθινη κλίμακα, η οποία βρισκόταν στο ισόγειο και είτε ήταν απλή είτε αποτελούνταν από δύο πτέρυγες εκατέρωθεν. Περιμετρικά της κρεββάτας αναπτύσσονταν τα δωμάτια, οι οντάδες. Τα δωμάτια με προσανατολισμό στην αυλή χρησίμευαν ως χώροι φιλοξενίας. Χαρακτηρίζονταν από πλούσια διακόσμηση των τοίχων και των οροφών και από πολλά παράθυρα. Τα δωμάτια στο βάθος της κρεββάτας λειτουργούσαν ως χώροι ύπνου, ενώ εκεί υπήρχε το καθιστικόν, όπου διημέρευε η οικογένεια, και το λεγόμενο χειμωνιάτικο, με τζάκι για χρήση κατά τους χειμερινούς μήνες. Τα αστικά σπίτια της Άρτας διατήρησαν καθ΄ όλη τη διάρκεια χρήσης τους την τυπική αρχιτεκτονική διάταξη εξυπηρετώντας τις ανάγκες των ενοίκων και απηχώντας την αστικοποίηση της τοπικής κοινωνίας.

Βαρβάρα Ν. Παπαδοπούλου, Δρ Αρχαιολόγος – Διευθύντρια Εφορείας Αρχαιοτήτων Άρτας, Βασιλική Γαλάνη, Αρχαιολόγος