Μην ψάχνουμε συνέχεια τα λάθη

Εδώ και πέντε χρόνια αναλωνόμαστε στο να απαντήσουμε στο ερώτημα «τι έφταιξε;». Ως ερώτημα δεν είναι λάθος. Γιατί κάτι έφταιξε. Και οι απαντήσεις πρέπει να δοθούν. Επιχειρείται όμως οι απαντήσεις να μπουν σε ένα πλαίσιο που να εξυπηρετεί τη σημερινή πολιτική, τις σημερινές επιλογές. Κι αυτό είναι και επικίνδυνο και λάθος. Λάθος γιατί το παρελθόν συνδέεται με το παρόν με άλλες διαδρομές κι όχι με αυτές που εμείς επιθυμούμε. Δεν μπορούμε να φτιάχνουμε ένα παρελθόν όπως βολεύει το παρόν. Ή μήπως μπορούμε;
Επικίνδυνο είναι γιατί καμιά φορά υπό την πίεση του τώρα, καταστρέφουμε το παρελθόν ως όλον, ως ενιαίο σύνολο.

Πρωτοβουλίες

Τα λάθη που έγιναν, τα λάθη που κάναμε, προφανώς και πρέπει να τα αναζητήσουμε. Και ατομικά και συλλογικά. Αυτό όμως δεν πρέπει να μας εμποδίσει να πάρουμε το δρόμο της πράξης σήμερα, της πρωτοβουλίας τώρα. Το τώρα έχει σημασία. Από αυτό κρινόμαστε και όχι από τις αναλυτικές μας ικανότητες για το παρελθόν.
Είναι αξιοσημείωτη αυτή η μετάθεση της πολιτικής. Μία πλευρά υιοθετεί πολιτικές «για να μην επαναληφθούν τα λάθη του παρελθόντος».  Μια άλλη «γιατί στο μέλλον δεν θα ξαναγίνουν αυτά τα λάθη».
Έτσι όμως δικαιολογούνται τα πάντα. Δικαιολογούνται και τα σημερινά λάθη.

Συζήτηση

Αυτό που δεν κάνουμε σήμερα είναι μια πραγματική συζήτηση. Μια ανοιχτή δημόσια συζήτηση. Χωρίς προαπαιτούμενα και μισόλογα. Χωρίς αναγωγές και επικαλύψεις, Χωρίς προφυλάξεις. Μας έλειψε αυτά τα χρόνια η δημόσια συζήτηση. Και οφείλουμε να βρούμε το νήμα για να την πετύχουμε. Αλλά κατά πως φαίνεται τα πράγματα είναι ζόρικα και το κλίμα βαρύ. Όσο γίνεται πιο γρήγορα πρέπει να βρούμε γονικότερες πεδιάδες διαλόγου.

Τι απέγιναν οι διανοούμενοι;

Σύμφωνα με τον ιστορικό των ιδεών Νορμπέρτο Μπόμπιο, όλοι οι ορισμοί του διανοούμενου ταλαντεύονται ανάμεσα σε δύο πόλους: από τη μία η πλατωνική οπτική του σοφού που πρέπει να μπει στην πολιτική για να αναλάβει την εξουσία, ο «φιλόσοφος βασιλιάς» της ιδανικής πολιτείας – από την άλλη ο διανοούμενος σαν απλώς σύμβουλος, ο φιλόσοφος της αυλής που θέτει τη γνώση του στην υπηρεσία του ηγεμόνα, στην εποχή της πεφωτισμένης δεσποτείας. Αυτό το περιγραφικό σχήμα μού φαίνεται χρήσιμο. Η πρώτη αντίληψη καταργεί κάθε διαφορά ανάμεσα στο διανοούμενο και την εξουσία, ενώ η δεύτερη αποδίδει στο διανοούμενο έναν υποτακτικό ρόλο. Υπάρχει όμως και μια τρίτη: ο διανοούμενος σαν κριτικός της εξουσίας. Αυτή η παραλλαγή σημάδεψε την ιστορία του 20ού αιώνα. Ο σύμβουλος είναι πειθήνιος, ο «φιλόσοφος βασιλιάς» είναι τρομαχτικός κι επικίνδυνος. Η άποψη που θέλει το διανοούμενο σύμβουλο του ηγεμόνα απολαμβάνει μεγάλη εκτίμηση σήμερα. Σ' αυτή τη θέση, ο διανοούμενος γίνεται «συνετός»: σήμερα τον ονομάζουν «εμπειρογνώμονα», έναν ειδικό που θέτει τις γνώσεις του στην υπηρεσία των υπουργικών συμβουλίων. Ο «πλατωνικός» διανοούμενος, από την άλλη, προκαλεί φόβο. Τροφοδότησε πάντα τον αντιδιανοουμενισμό, δηλαδή την τάση να αντιμετωπίζεται αρνητικά ο διανοούμενος σαν αρχιτέκτονας της τέλειας τάξης, υπερασπιστής μιας τεχνητής ιδέας της εξουσίας, που θα ήθελε να την επιβάλλει με τη βία… Σήμερα, είναι οι πολιτικές της λιτότητας εκείνες που έρχονται να μας υπενθυμίσουν αυτή την παραλλαγή της τέλειας τάξης…

Προδημοσίευση στην Αυγή από το ομότιτλο βιβλίο 
του Έντσο Τραβέρσο, που κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις Εκδόσεις 
του Εικοστού Πρώτου. Γιατί και διανοούμενοι υπάρχουν και τους έχουμε ανάγκη.

Γράφει ο ΦΙΛΗΜΩΝ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ

fkaramitsos@yahoo.gr