Τον Απρίλιο του 2009 είχαμε τη χαρά να υποδεχτούμε στο Συνεδριακό Κέντρο «Κάρολος Παπούλιας» του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων την επιφανή επιστήμονα, καταξιωμένη και τιμημένη ακαδημαϊκή προσωπικότητα στο Πανεπιστήμιο Stanford της Καλιφόρνια των Ηνωμένων Πολιτειών και εξαιρετικά δημοφιλή διεθνώς συγγραφέα Μαίριλυν Γιάλομ,  που πρόθυμα μάς ήρθε από την άλλη άκρη της γης,  από το Σαν Φρανσίσκο των Ηνωμένων Πολιτειών,  συνοδευόμενη από τον συνοδοιπόρο της ζωής της, τον σύζυγό της Ίρβιν Γιάλομ, ομότιμο καθηγητή της Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Stanford, από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της υπαρξιακής σχολής στη Ψυχιατρική, πρωτοπόρο της ομαδικής ψυχοθεραπείας και, επίσης, κοσμαγάπητο συγγραφέα με πλούσιο και πολυμεταφρασμένο έργο.

Ο ερχομός της Μαίριλυν Γιάλομ στην πόλη μας, οφείλεται στην απόφαση των τότε Πρυτανικών Αρχών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (Πρυτανεία  του καθηγητή κ. Ιωάννη Γεροθανάση, Φθινόπωρο 2007) να έχουμε κοντά μας, κατά καιρούς, «Επιφανείς Επιστήμονες με Διεθνή Αναγνώριση», προκειμένου να προσφέρουν διαλέξεις όχι μόνο στα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας και τους φοιτητές μας, αλλά και στο ευρύτερο κοινό της πόλης των Ιωαννίνων.

Είχα τότε μόλις διαβάσει το βιβλίο της Μαίριλυν Γιάλομ για την Ιστορία του Γυναικείου Στήθους, νιώθοντας έντονη την επιθυμία να μπορούσα να καλέσω τη Μαίριλυν Γιάλομ για μια διάλεξη στους φοιτητές μου,… ένα «όνειρο θερινής νυκτός», όπως το αποκαλούσαν οι άνθρωποι του περιβάλλοντός μου, που κάθε μέρα τους εκμυστηρευόμουν τις μύχιες σκέψεις κι επιθυμίες μου, γιατί όπως έλεγαν, προσπαθώντας να με προσγειώσουν, «τέτοιοι άνθρωποι εύκολα δεν έρχονται από τόσο μακριά»! Ωστόσο, το σύμπαν «συνωμότησε» για μένα και του είμαι βαθιά ευγνώμων γι΄αυτό. 

Το αίτημά μου να καλέσουμε την ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Στάνφορντ Μαίριλυν Γιάλομ εγκρίθηκε από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο οποίο υπηρετώ, και η σύντομη ηλεκτρονική επιστολή μου προς την Prof. M. Yalom, με την επισύναψη ενός απλού Βιογραφικού Σημειώματός μου καθώς και των link του Πανεπιστημίου μας, έτυχε τάχιστα –παρά τους φόβους  μου- της ενθουσιώδους μάλιστα ανταπόκρισής της. Στη συνέχεια, παρά τα πολλά διαδικαστικά θέματα που προέκυπταν για τον ερχομό της Μαίριλυν (έτσι μου είχε ζητήσει από την αρχή να την αποκαλώ!), όλα οργανώθηκαν στην κάθε λεπτομέρεια, με το εγχείρημα να ολοκληρώνεται και να υλοποιείται,  εν τέλει, μετά από… δεκαεφτά μήνες  (Οκτώβριος 2007 – Απρίλιος 2009). 

Το μεσημέρι της Τετάρτης, 1 Απριλίου 2009, προσγειωνόμασταν με τη Μαίριλυν και τον Ίρβιν Γιάλομ στα Γιάννινά μας, μια μέρα μετά την αλησμόνητη για την επιτυχία της (και την απροσδόκητη σε κοσμοσυρροή) ομιλία του Ίρβιν Γιάλομ στο Μέγαρο Μουσικής στην Αθήνα. 

Το ίδιο απόγευμα, με την οικογένειά μου και με τον συνάδελφο και φίλο καθηγητή της Βυζαντινής Ιστορίας Χρήστο Σταυράκο,  ξεναγήσαμε τους φιλοξενουμένους μας στο Κάστρο της πόλης μας και επισκεφθήκαμε και την Εβραϊκή Συναγωγή,  όπου η κ. Αλλέγκρα Μάτσα μάς υποδέχτηκε θερμά. Δειπνήσαμε μετά πλάι στη λίμνη μας κι ανταλλάξαμε και μικρά αργυρά δώρα: μια γιαννιώτικη καρφίτσα, που η Μαίριλυν αμέσως φόρεσε στο «πέτο» της, ένα λεπτό βραχιόλι, που έκτοτε στολίζει το χέρι μου και τις αναμνήσεις μου. 

Το βράδυ της Πέμπτης, 2 Απριλίου του 2009, στο κατάμεστο Συνεδριακό Κέντρο «Κάρολος Παπούλιας», η Μαίριλυν Γιάλομ πρόσφερε στην πανεπιστημιακή μας κοινότητα και στο κοινό της πόλης μας με τη διάλεξή της και με έναν λιτό κι απέριττο λόγο (ακόμη και γι΄ αυτό είχε φροντίσει, για να μην δυσκολέψει με τα ακαδημαϊκά αγγλικά της το ακροατήριο, παρά την παράλληλη μετάφραση που είχαμε εξασφαλίσει),  ένα  καινοτόμο ως προς την επιλογή του, αλλά και λεπτό, από πολλές πλευρές, θέμα: «Το Γυναικείο Στήθος ως Πολιτισμική Εικόνα». Μια εμπεριστατωμένη με την ακρίβεια που διακρίνει το συγγραφικό έργο της, και  τεκμηριωμένη εικαστικά με καλοδιαλεγμένο εικονογραφικό υλικό, ιστορική-πολιτισμική ανάλυση και αποκωδικοποίηση των τρόπων θεώρησης, αντιμετώπισης κι αναπαράστασης του Γυναικείου Στήθους, του πλέον προσδιοριστικού συμβόλου, του πλέον ισχυρού, αλλά και πλέον ευάλωτου ταυτόχρονα συμβόλου από τα σωματικά σύμβολα της γυναικείας παρουσίας και συνάμα κορυφαίου «κοσμήματος» της θηλυκότητας, φορτωμένου στη μακραίωνη παρουσία του με πολλαπλά νοήματα: Ενσάρκωση, στην κυριολεξία της υπαρξιακής έντασης που υπάρχει ανάμεσα στον Έρωτα και το Θάνατο, ανάμεσα στη Ζωή και το Θάνατο, ζωοδότες και καταστροφείς μαζί, οι γυναικείοι μαστοί, στη διαχρονική παρουσία τους, με έναν τρόπο ορατό και απτό, συνδέθηκαν, αφενός, θετικά, ως καλό πρότυπο,  με το μητρικό σώμα της γαλουχίας και της θαλπωρής, της πρωτογενούς συναισθηματικής ευδαιμονίας ανδρών και γυναικών, καθώς και με το ερωτικό σώμα, της ευχαρίστησης. Αφετέρου, όμως, ως πρότυπο κακό, ως καταστροφείς, συνδέθηκαν αρνητικά με την ασυγκράτητη ερωτική έλξη, με την αποπλάνηση και την ανηθικότητα («λάγνες πόρνες με αμαρτωλά στήθη», παρομοίασε ο προφήτης Ιεζεκιήλ την Ιερουσαλήμ και τη Σαμάρεια), και, βέβαια, με την ασθένεια, με τον καρκίνο και το θάνατο.

Η Μαίριλυν Γιάλομ στην ομιλία της προσέγγισε και σχολίασε τις «καλές» και τις «κακές» αναπαραστάσεις και  συνυποδηλώσεις του Γυναικείου Στήθους, έτσι όπως με σεβασμό, με έμπνευση, με θάρρος (ή και με βαναυσότητα), κατενόησαν, ερμήνευσαν, αποτύπωσαν, (ή και εκμεταλλεύτηκαν), η θρησκεία, η κοινωνία, η πολιτική, η ιατρική, η ψυχανάλυση, οι κλασικές εικαστικές τέχνες, η λογοτεχνία (ο Τολστόι π.χ. υπερασπίζεται το θηλασμό στην «Άννα Καρένινα», η Αγγλίδα Fanny Burney περιέγραψε τη μαστεκτομή της το 1811, κ.λπ.), η ποίηση, αλλά και οι μοντέρνες τέχνες, οι εφαρμοσμένες τέχνες, η  φωτογραφία, οι κινηματογραφικές ταινίες, τα κινούμενα σχέδια, ακόμη η πορνογραφία. 

Έδειξε όλα τα παραπάνω σ’ ένα γεωγραφικό και κοινωνικό πολιτισμικό εύρος:  από τις παχύσαρκες παλαιολιθικές θεές, τα λατρευτικά κυκλαδικά ειδώλια, την αιγυπτιακή θεά Ίσιδα, που προσέφερε θεϊκή υπόσταση κι αθανασία σ΄ αυτούς που τρέφονταν από τα στήθη της, τη γυμνόστηθη Θεά των  Όφεων της Μινωικής Κρήτης, την πολύμαστη Όμορφη Αρτέμιδα της Εφέσου του 2oυ αι π.Χ. (τελευταίο  κύμα αυτό λατρείας προς το απόλυτο μέσο συντήρησης του ανθρώπου) ως τις αγνές Madonnες-del-Latte του 14ου αιώνα, των θρησκευτικών χριστιανικών συσχετισμών και αντιλήψεων για τον κόσμο· κι από τις κοσμικές ορέξεις της πολυεπίπεδης επανάστασης της Αναγέννησης, τις γυμνές γυναίκες της γαλλικής και της ιταλικής ζωγραφικής, τη Μαστροπό του Βερμέερ του 17ου αι., τη γυμνόστηθη Μαριάννα- σύμβολο της Γαλλικής Επανάστασης, την Ελευθερία του Ευγένιου Ντελακρουά και την πληθωρική Μαίριλυν Μονρό του μεταπολεμικού 20ού αιώνα ως τις  νέες κοπέλες της εποχής μας, που τρυπούν με σκουλαρίκια το στήθος τους αλλά και τις γυναίκες που το παραδίδουν στην πλαστική χειρουργική να το σμιλέψει, ή το αποχαιρετούν μετά την τυραννία της μαστεκτομής. 

Έδειξε πώς η διαδρομή και η παρουσία του γυναικείου στήθους, στη μακρά διάρκεια της ιστορίας του δυτικού πολιτισμού,  ταυτίζεται με την ίδια την Ιστορία των Γυναικών, -μήπως και των αντρών;- ενταγμένο κι αυτό και υποταγμένο στην πηγή του ελέγχου του, στο  βασίλειο της πατριαρχικής κοινωνίας, έχοντας ωστόσο και το δικό του βασίλειο, πρώτιστα φτιαγμένο από τις ανδρικές φαντασιώσεις, αλλά κι ένα δεύτερο βασίλειο,  που το χτίζει σιγά σιγά: αυτό που όλο και περισσότερο σήμερα εκφράζει τις σκέψεις και τις επιθυμίες των ίδιων των γυναικών. 

Ήταν μια πραγματικά λαμπρή βραδιά για το Πανεπιστήμιο και την πόλη μας1.

Αλλά και μια ξεχωριστή βραδιά για μένα και την οικογένειά μου, όπως και όλες οι μέρες που η Μαίριλυν και ο Ίρβιν έμειναν στα Γιάννινα.

Τι να πρωτοθυμηθώ από το αξιοσέβαστο ζευγάρι, με την απίστευτη απλότητα, την ευγένεια, την υποδειγματική σεμνότητα, την απουσία ίχνους έπαρσης, τους  γλυκύτατους τρόπους, την τρυφερή, σχεδόν γονεϊκή συμπεριφορά απέναντί μας κάθε ώρα και λεπτό!

Θυμάμαι, και θα θυμάμαι πάντα, τις ωραίες κατ΄ ιδίαν συζητήσεις μας με τη  Μαίριλυν, που είχαν ως κεντρικό θέμα (με πάρα πολλές τις ερωτήσεις της) τη θέση της Ελληνίδας και τη διαχείριση των πολλαπλών ρόλων της, ως κόρη, σύζυγος, μάνα, εργαζόμενη, κλπ, κλπ, κλπ· θυμάμαι την επίσκεψή μας στην αρχαία Δωδώνη και στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης μας, με τον τότε Προϊστάμενο της Εφορείας Αρχαιοτήτων κ. Κώστα Ζάχο να προσφέρει στους ξένους μας πλουσιότατες ξεναγήσεις που τους εντυπωσίασαν, αλλά επιπροσθέτως και μια ζεστή υποδοχή μαζί με την Αγγέλικά του στον κήπο της κατοικίας τους· θυμάμαι την οικογενειακή εκδρομή μας στο Ζαγόρι, στο Γεφύρι του Κόκκορου που τους μάγεψε, τα φαγητά «Στα Ριζά» της Ελάτης που τα γεύτηκαν με ενθουσιασμό· θυμάμαι την επιθυμία τους να γνωρίσουν τους ηλικιωμένους γονείς μου και την αποφασιστικότητα της Μαίριλυν να ανέβει ουκ ολίγα σκαλιά για να δει το μικρό γραφείο μου στο σπίτι μας, για να ξέρει «πού διαβάζω, πού γράφω»· θυμάμαι τη σταθερή άρνηση του πάντα ερωτευμένου μαζί της Ίρβιν να χαιρετήσει το ακροατήριο της διάλεξης που αδημονούσε να τον ακούσει κι αυτόν, λέγοντάς μου «όχι, Μαρίνα, απόψε η βραδιά είναι της Μαίριλυν!…», αλλά και τη Μαίριλυν να με καθησυχάζει λέγοντάς μου «άσε τον, θα τον καταφέρω και θα πει έστω δυο κουβέντες» (τις οποίες ο Ίρβ της τελικά είπε)· θυμάμαι και την ανθοδέσμη, που ο πρύτανης πρόσφερε στη Μαίριλυν, και που στο τέλος της βραδιάς εκείνη, καληνυχτώντας μας στην πόρτα του ξενοδοχείου τους, ακούμπησε ήσυχα στα χέρια μου.., ήθελε, νομίζω, να τη φυλάξω… και τη φύλαξα, κι έχω ακόμη αποξηραμένα, δεμένα με την κίτρινη σατέν κορδελίτσα τους, τα λουλουδάκια πάνω στα βιβλία της. 

Η Μαίριλυν κι ο Ίρβιν Γιάλομ έφυγαν από τα Γιάννινα με την υπόσχεση να μην ξεχαστούμε. Και δεν ξεχαστήκαμε. Πρώτοι εκείνοι δεν μας ξέχασαν. Αλληλογραφούσαμε στο διαδίκτυο και με τους δυο. Ξαναϊδωθήκαμε με τη Μαίριλυν έναν χρόνο μετά στην Αθήνα, επισκεφτήκαμε το Μουσείο της Ακρόπολης, γευματίσαμε, αποχαιρετιστήκαμε. Μας έγραψαν ζεστά λόγια για τους γάμους της θυγατέρας μας και πολλές φορές μάς κάλεσαν στο Πάλο Άλτο. Δεν καταφέραμε να πάμε. Ο Ίρβιν Γιάλομ, πάντως, στο τελευταίο βιβλίο του-ιστορία ουσιαστικά της ζωής και των δυο τους, μιας ζωής που πορεύτηκαν κυριολεκτικά σφιχταγκαλιασμένοι στα εύκολα και τα δύσκολα επί σχεδόν οχτώ δεκαετίες (από τα εφηβικά χρόνια τους), θυμήθηκε τα Γιάννινά μας, το Πανεπιστήμιό μας, τη διάλεξη της Μαίριλυν, την περηφάνεια του για τη Μαίριλυν εκείνη τη βραδιά, κι έγραψε για όλους κι όλα θερμά λόγια της καρδιάς του σε τρεις γεμάτες σελίδες. 

Η Μαίριλυν έφυγε για τον κόσμο της αλήθειας στις 20 Νοεμβρίου 2019, στα 87 χρόνια της, στο σπίτι της στο Πάλο Άλτο του Σαν Φρανσίσκο. 

Όλοι όσοι τη γνωρίσαμε από κοντά, θα θυμόμαστε στο υπόλοιπο του δικού μας βίου, τη μικροσκοπική φιγούρα μιας πραγματικά μεγάλης κυρίας, μιας απίστευτα δυνατής, πανέξυπνης και δημιουργικής γυναίκας, μιας γυναίκας-παράδειγμα, που τίμησε το πολύτιμο δώρο της ζωής στο έπακρο με την παρουσία της, την προσωπικότητα και το έργο της, και που στάθηκε ισάξια και με γυναικεία σοφία δίπλα στον ακριβό, λατρευτό Ίρβιν της.  

Άραγε πώς θα πορευτεί τώρα μόνος του ο Ίρβιν; 

Καλό ταξίδι, αγαπημένη Μαίριλυν.

Από την Μαρίνα Βρέλλη – Ζάχου

—————————————-

1 Ο τότε πρύτανης κ. Ιωάννης Γεροθανάσης, οι αντιπρυτάνεις κ.κ. Σωτήρης Λουκάς, Γεώργιος Παπαγεωργίου και Δημήτριος Στεφάνου,  η τότε προϊσταμένη του Τμήματος  Δημοσίων Σχέσεων του Παν/μίου μας κ. Βασιλική Κατσαδήμα και οι συνεργάτες της κ. Μίλλη Τσουμάνη και  κ. Ιωάννης Σταμάτης, ο προϊστάμενος της Οικονομικής Υπηρεσίας κ. Κώστας Βασδέκης και η κ. Σοφία Μάκη, ο προϊστάμενος του Τυπογραφείου κ. Γιώργος Αναγνωστόπουλος και η αγαπημένη φίλη, γραφίστρια κ. Αφροδίτη Ζούκη (η οποία επιμελήθηκε αφιλοκερδώς την αφίσα και το πρόγραμμα της εκδήλωσης), η κ. Μαριλένα Κορδονόρη, που ανέλαβε τη μεταφραστική υποστήριξη της διάλεξης, ο κ. Παύλος Βασάκος της Τεχνικής Υπηρεσίας, οι ειδικοί Πληροφορικής κ. Νίκος Ράπτης και κ. Παναγιώτης Σαλτέας (που επιμελήθηκαν το CD που μοιράστηκε σε όσους τίμησαν με την παρουσία τους την εκδήλωση), κοι μεταπτυχιακοί φοιτητές και φοιτήτριές μου του Προγράμματος «Ιστορία – Λαϊκός Πολιτισμός», καθώς και η οικογένειά μου, στάθηκαν ακούραστοι αρωγοί και συμπαραστάτες μου σε κάθε στάδιο και βήμα της προετοιμασίας της εκδήλωσης, που έκτοτε συχνά αναπολούμε και κουβεντιάζουμε. Δυστυχώς, οι τηλεοπτικοί σταθμοί της πόλης μας, λόγω απεργίας εκείνη ακριβώς την ημέρα, δεν «κάλυψαν» την εκδήλωση. Έχει μείνει όμως καλά φυλαγμένο στα συρτάρια μας, ως «τεκμήριο», το βίντεο, στο οποίο ο αγαπητός φίλος μας κ. Σάκης Σούλης με προθυμία κατέγραψε την εκδήλωση σχεδόν στο σύνολό της και του είμαστε ευγνώμονες γι΄αυτό.  

• Η Μαίριλυν Γιάλομ (γεν. 1932), μητέρα τεσσάρων παιδιών, σπούδασε Σύγχρονη Λογοτεχνία (Diplôme de Littérature Contemporaine, University of Paris/Sorbonne [Mention Ηonorable], 1953), Γαλλική Φιλολογία (Honors in French, Wellesley College,  1954), Γαλλική και Γερμανική Φιλολογία (M.A.T., French, German, Harvard University, 1956), και εκπόνησε τη διδακτορική διατριβή της με επόπτη τον καθηγητή René Girard στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins, του οποίου αναγορεύτηκε διδάκτωρ με τιμητική διάκριση (Ph.D. [With Distinction], Comparative Literature, Johns Hopkins University, USA,  Θέμα: The Myth of the Trial in the Works of Camus and Kafka, 1963). 

Άρχισε την ακαδημαϊκή σταδιοδρομία της στο Πανεπιστήμιο της Χαβάης και, στη συνέχεια, υπηρέτησε ως επίκουρος, αναπληρώτρια και τακτική καθηγήτρια στο California State University των ΗΠΑ (1961-1976). Έκτοτε, ήταν μέλος της ακαδημαϊκής κοινότητας του Παν/μίου Stanford της Καλιφόρνια (Deputy Director του Institute for Research on Women and Gender, κατά την περίοδο 1976-1987, και εκ των Senior Scholars του Ινστιτούτου Michelle Clayman for Gender Research, από το 1987 κ.ε.). 

Στο πλούσιο συγγραφικό έργο της Μαίριλυν Γιάλομ περιλαμβάνονται αυτοτελή δημοσιεύματα (πολλά από αυτά έχουν μεταφραστεί σε πολλές ξένες γλώσσες, ορισμένα και στα ελληνικά από τις εκδόσεις ΑΓΡΑ), ιδιαίτερα αγαπητά από ένα πλατύ αναγνωστικό κοινό. Επίσης επιμελήθηκε πολλές συλλογικές εκδόσεις, στις οποίες συμμετείχε και με δικές της εργασίες, και ακόμη δημοσίευσε πολυάριθμα άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και άλλες εκδόσεις.

Οι τίτλοι των βιβλίων της στην πλειονότητά τους επισημαίνουν τα ενδιαφέροντά της για την ανθρώπινη συμπεριφορά και, ειδικότερα, την παρουσία και το ρόλο της Γυναίκας μέσα στο πολιτισμικό-κοινωνικό γίγνεσθαι κάθε εποχής. Παραθέτω εδώ (ενδεικτικά) ορισμένους τίτλους:  «Η μητρότητα, η θνητότητα και η λογοτεχνία της τρέλας», «Η εποχή των καταιγίδων: αριστοκράτισσες, αστές και χωρικές αφηγούνται», «Αδερφές εξ αίματος: Η Γαλλική Επανάσταση στη μνήμη των γυναικών», «Η ιστορία του γυναικείου στήθους»,  «Η ιστορία της γυναίκας συζύγου», «Τα κοιμητήρια στην Αμερική: η ιστορία τους», «Η γέννηση της βασίλισσας του σκακιού», κ. ά.  

Εκτός από το ερευνητικό, διδακτικό και συγγραφικό έργο της, η Μαίριλυν Γιάλομ έδωσε πολυάριθμες διαλέξεις και ομιλίες, προσκεκλημένη σε Πανεπιστήμια με διεθνή φήμη (Stanford, Harvard, Νομική Σχολή του Mitchigan, Πανεπιστήμιο του Πεκίνου, Πανεπιστήμιο της Πάντοβα, κ.α.), σε Κολλέγια (Kobe College for Women στην Ιαπωνία, κ.ά.),  σε επιστημονικά Ινστιτούτα (Ινστιτούτο Smithsonian στην Washington, Women’s Institute for Continuing Education στο Παρίσι), σε μεγάλες Βιβλιοθήκες (National Library of Medicine στη Bethesda, ΗΠΑ), σε Μουσεία (Βρετανικό Μουσείο, Μουσείο  Guggenheim, κ.ά.) και σε πολλά άλλα Ανώτατα Εκπαιδευτικά και Ερευνητικά  Ιδρύματα.  

Για την εξαίρετη προσωπικότητα και το έργο της τιμήθηκε με διεθνείς διακρίσεις, μεταξύ των οποίων και με το Βραβείο και τον Τίτλο της «Officier des Palmes Academiques» από τη Γαλλική Κυβέρνηση (ένα από τα παλαιότερα βραβεία στον κόσμο, θεσμοθετημένο από τον Ναπολέοντα προς τιμήν διακεκριμένων Ακαδημαϊκών του Πανεπιστημίου των Παρισίων).